Doç. Dr. Nevin İnce; sıtmanın, sivrisinek ısırığıyla bulaşan bir hastalık olduğu bilgisini verdi. En yaygın olarak anofel çeşidi dişi sivrisinekler aracılığıyla insanlara bulaştığını tabir eden İnce, şöyle devam etti:
“Sıtma bilhassa tropikal ve subtropikal bölgelerde (Afrika, Güney Asya, Güney Amerika) yaygındır. Hastalar sıklıkla yüksek ateş, titreme, terleme, baş ağrısı, kas ağrıları, bulantı, kusma, halsizlik vb. belirtiler ile başvururlar. Belirtiler çoklukla enfekte sivrisinek ısırığından birkaç gün ila birkaç hafta sonra başlar.”
“En yaygın bulaşma biçimi, sivrisinek ısırığı”
Sıtma hastalığının en yaygın bulaşma formunun sivrisinek ısırığı olduğu yineleyen Nevin İnce, enfekte kanın nakli ya da steril olmayan iğnelerin kullanımı ve az de olsa sıtmalı bir annenin doğum sırasında paraziti bebeğe geçirme riski olduğunu kaydetti.
Sıtmanın belirtilerinin, çoklukla enfekte sivrisinek ısırığından 7-30 gün sonra ortaya çıktığını söyleyen İnce, “Belirtiler ortasında ateş, titreme ve üşüme atakları, terleme, baş ağrısı, kas ve eklem ağrıları, yorgunluk, halsizlik, bulantı, kusma, ishal, karın ağrısı, kansızlık, sarılık, nöbetler vardır” sözlerini kullandı.
“Erken teşhis hayat kurtarıcıdır”
Doç. Dr. Nevin İnce, şunları söyledi: “Son haftalarda sıtmanın yaygın olduğu bir bölgeye (Afrika, Güneydoğu Asya, Orta ve Güney Amerika gibi) seyahat edilmişse, yüksek ateş, titreme ve halsizlik belirtileriniz varsa, ateşle birlikte şiddetli baş ağrısı, şuur değişikliği, nöbet, nefes darlığı ya da daima kusma varsa, tedaviye karşın belirtiler devam ediyor ya da kötüleşiyorsa kesinlikle bir doktora başvurulmalıdır.”
“Erken teşhis hayat kurtarıcıdır. Bu nedenle sıtmanın yaygın olduğu bölgelere seyahat eden şahısların, dönüş sonrası rastgele bir hastalık belirtisi gösterdiklerinde gecikmeden doktora başvurmaları çok kıymetlidir.”
“En riskli gruplar”
Sıtmanın (malarya), tedavi edilmediğinde önemli ve hatta ölümcül sonuçlara yol açabilen bir hastalık olduğunun altını çizen Doç. Dr. Nevin İnce, “Tedavi edilmediği takdirde parazitler kırmızı kan hücrelerini tahrip eder. Bu da önemli seviyede kansızlığa yol açar” dedi ve ekledi:
“Anemi; halsizlik, baş dönmesi, nefes darlığı üzere semptomlara neden olabilir. Bilhassa Plasmodium falciparum cinsinin neden olduğu durumda, parazitler beyin damarlarını tıkayarak ensefalopatiye yol açabilir. Bu, nöbetler, şuur kaybı, komaya girme ve mevtle sonuçlanabilir.”
“Karaciğer ve dalak büyümesi, karaciğer yetmezliği, akut böbrek yetmezliği neden olabilir. Akciğerlerde sıvı birikimi (pulmoner ödem) gelişebilir. Bu durum, önemli teneffüs külfetine yol açar. Bilhassa gebelerde ve çocuklarda önemli kan şekeri düşüklüğü görülebilir. Şuur kaybı ve nöbetlerle seyredebilir.”
“Hamilelerde düşük, erken doğum, düşük doğum tartısı, anne mevt riski gelişebilir. Tedavi edilmediği takdirde bilhassa Plasmodium falciparum kaynaklı sıtma süratle ilerleyerek vefata neden olabilir. En riskli kümeler; çocuklar, gebe bayanlar ve bağışıklığı zayıf bireylerdir.”
“Ülkemizde kimi ithal hadiseler hala görülmektedir”
Sıtmanın, Türkiye’de geçmişte daha yaygın olmakla birlikte, günümüzde ender görülen bir hastalık olduğu bilgisini paylaşan Doç. Dr. İnce, “Özellikle 2000’li yıllardan itibaren alınan sıhhat tedbirleri, vektör denetim programları ve ilaç tedavileri sayesinde sıtmanın yerli bulaşı büyük oranda denetim altına alınmıştır” dedi ve ekledi:
“Ülkemizde sıtma, geçmişte en çok Güneydoğu Anadolu Bölgesi (özellikle Şanlıurfa, Mardin, Diyarbakır) ve Çukurova üzere sıcak ve nemli bölgelerde görülüyordu. Türkiye’de yerli sıtma olayları neredeyse büsbütün ortadan kalkmıştır. Fakat kimi ithal olaylar hala görülmektedir. İthal olaylar ekseriyetle Afrika, Güney Asya yahut Orta Doğu ülkelerinden gelen emekçiler ya da seyahat eden bireylerde rastlanabilir.”
İklim, sivrisinek varlığı, yetersiz sıhhat hizmetleri, göç ve seyahat, su birikintileri ve çevresel kuralların sıtmanın yayılmasına neden olan faktörler ortasında sıralayan Doç. Dr. İnce, “Sıtmadan korunmak için geliştirilen aşılar mevcuttur, lakin şimdi tüm dünyada yaygın formda kullanılmaya başlanmamıştır. Son yıllarda sıtma aşısı konusunda değerli ilerlemeler kaydedildi” dedi.
“Popülasyonunu azaltmak, sıtmanın yayılmasını önemli oranda azaltır”
Sıtmanın bulaşmasını engellemek için alınması gereken genel tedbirler hakkında bilgi veren Doç. Dr. İnce, ekledi: “Anofel sivrisineklerinin ürediği alanlar (bataklık, dingin sular) kurutulmalı yahut ilaçlanmalı. Larvasit uygulamaları ile sivrisinek larvaları yok edilmelidir. Sivrisinek popülasyonunu azaltmak, sıtmanın yayılmasını önemli oranda azaltır.”
“Sıtma taşıyan şahıslara erken teşhis ve tesirli tedavi uygulanarak bulaş zinciri kırılır. Gerekirse temaslı bireylere esirgeyici ilaçlar verilir. Riskli bölgelerde yaşayanlara sivrisinekten korunma yolları öğretilmeli. Belirtiler hakkında farkındalık artırılmalıdır.”
Sivrisinek ısırıklarından korunmak için alınacak önlemler
Sivrisinek ısırıklarından korunmak için tavsiyelerine devam eden Doç. Dr. İnce, “Cibinlik kullanın. Pencerelere sineklik takın yahut akşamları kapalı tutun. Sivrisinek kovucu spreyler ve losyonlar kullanın. Uzun kollu, açık renkli giysiler giyin. Akşam saatlerinde dışarıda bulunmamaya itina gösterin” dedi ve ekledi:
“Yüksek riskli ülkelere gidecek olanlar, seyahat öncesi doktor kontrolünde koruyucu ilaç kullanmaya başlayabilir. Bu ilaçlar, seyahatten evvel başlanır ve döndükten sonra bir müddet daha kullanılır. Şu anda yaygın değil, lakin Afrika’da birtakım çocuklara sıtma aşıları uygulanıyor. İlerleyen yıllarda yaygınlaşırsa ferdi muhafaza için değerli bir araç olabilir.”
