Bugün ruhumuz sevinçle dolu. 3. Reich’ın savaş makinesini ezen babalarımız ve büyükbabalarımızla çok gurur duyuyorum ve Avrupa halklarını işgalden, kölelikten ve toplama kamplarından kurtaran ölümsüz kahramanlıkları için minnettarım.
*
AMA bugün kaygı verici bir durum da kelam konusu. 2. Dünya Savaşı’ndan evvel olduğu üzere, çatışmalar ve ihtilaflarla parçalanmış dünyanın, sayısız kurbanı olacak büyük çaplı bir hesaplaşmanın uçurumuna sürüklenme tehlikesi altında olduğuna dair giderek artan emareler var. Her şey birçok bakımdan o devirle birebir ve hem bir küme ülkenin başkalarına “kurallara dayalı düzen” (elbette kendi kuralları) dikte etmeye yönelik bastırılamaz isteği, hem de “derin devletlerin” işverenlerinin dünyanın zenginliklerini yine dağıtma, yani diğerlerinin sırtından kar elde etme, sırf onların “yaşam alanlarını” değil, kaynaklarını da ele geçirme isteği ön plana çıkıyor.
Güvenilir bir milletlerarası güvenlik sistemi oluşturma konusundaki başarısız teşebbüsler de bunlar ortasında. O vakitler, savaş öncesi devirde, ülkemin Doğu Avrupa devletlerinin (Türkiye dahil) bağımsızlık ve egemenliklerine yönelik çok taraflı garantiler sunulmasına ve yardımlaşmaya ait somut teklifleri, inandırıcı olmayan münasebetlerle göz ardı edildi. Milletler Cemiyeti Alman saldırganlığını önleyemedi ve devrin “Avrupalı büyükleri”, bilhassa İngiltere ve Fransa, Çekoslovakya ve Polonya’ya ihanet ederek Hitler’in Doğu’ya hakikat ilerleyeceği yolu açtı.
*
BENZER süreçler artık de yaşanıyor; Batı, BM’yi milletlerarası ihtiraslarının itaatkar bir aracı yapmaya çalışıyor ve NATO, tıpkı Hitler üzere, savaş makinesini inatla tekrar Doğu’ya, Rus sonlarına kaydırıyor ve Rusya’nın barış ve huzuruna yönelik tehdidi artırıyor. Her “renkten” Naziler intikam ateşiyle yanıyor. 2021 sonunda muteber bir stratejik istikrar ve milletlerarası güvenlik mimarisi oluşturmak için sunduğumuz kapsamlı teklifler küstahça reddedildi. Sonuç: Doğu Avrupa’da global boyuta ulaşma riski taşıyan bir yangın yaşanıyor.
Tüm bunlara bakınca insan şu soruyu sormadan edemiyor: Tarih bize hiçbir şey öğretmiyor mu?
*
ŞU anda dertli beklentileri azaltmak için ne lazım? Birincisi, elbette Ukrayna ihtilafının en kısa müddette, kalıcı ve uzun vadeli tahlile kavuşturulması. Bu lakin krizin temel nedenlerinin ortadan kaldırılmasıyla mümkün. Bu nedenlerin sayısı az değil ve bunlar epeyce derin niteliktedir. Bu yapılmadan, temas sınırı boyunca mekanik bir “dondurma”, kolay bir ateşkes hiçbir tesir yaratmayacağı üzere, öngörülebilir gelecekte çatışmaların yine başlama tehlikesi de yaratacaktır.
İkincisi, ki bunu daima düşünüyorum, bugün ve gelecekte, geniş Avrasya coğrafyasında, kıtamızın tüm devletlerinin ve oluşturdukları birliklerin iştirakiyle, eşit ve parçalanamaz, mümkün mertebe kapsayıcı entegre güvenlik sistemine ivedilikle gereksinim var. Bu sistemi oluştururken tabir yerindeyse “hayattan yola çıkmak” gerekir, bunun çok katmanlı olması, mevcut format ve kurumları entegre etmesi gerektiği dikkate alınmalıdır. Bu yapının iştirakçileri, kendi ortalarında çeşitli cins ve seviyelerde “çapraz” mutabakatlar yapabilir; örneğin karşılıklı anlayış, saldırmazlık, yardımlaşma, kendi topraklarını üçüncü ülkelerin silahlı kuvvetlerine açmama ve daha birçok hususta ikili yahut çok taraflı mutabakatlar. Tam olarak bu türlü bir mimari oluşturma görevi, 2024’te Avrasya devletlerine sunulan ve “21. Yüzyılda Avrasya Çeşitlilik ve Çok Kutupluluk Şartı”nı geliştirme inisiyatifine katılma daveti yapılan ortak Rusya-Belarus teklifinde yer aldı. Bu konseptin tartışılmasına Türk dostlarımızın da katılmasından şad oluruz.
*
BUNU teşvik etmenin, savaş kabusuna makul bir alternatif sunabileceğine, mevcut çatışmaların tırmanmasını ve yenilerinin çıkmasını önleyebileceğine inanıyorum.
Mevcut periyodun en değerli misyonu budur. Bunu başarabilirsek, tarihten gereken dersleri çıkardığımız manasına gelecek.
