Bu kıymetli keşif, NASA’nın 2018’de Dünya’dan 60 milyon kilometre uzaklıktaki Bennu isimli asteroide inen OSIRIS-Rex uzay aracı sayesinde mümkün oldu. OSIRIS-Rex yalnızca asteroide inmekle kalmadı, birebir vakitte Bennu’dan örnekler toplayarak 2023’te bu örnekleri Dünya’ya geri getirdi.
Bu olay, mühendislik açısından büyük bir muvaffakiyet olmasının yanı sıra, bilim beşerlerine “milyonda bir” diyebileceğimiz bir asteroidi inceleme fırsatı sundu.
Bennu’nun bu kadar özel olmasının nedeni, sıradan bir uzay taşı olmaması. Karbon açısından güçlü yapısı ve Dünya’ya yakınlığı sayesinde, Güneş Sistemi’nin erken periyotlarına ilişkin bir vakit kapsülü üzere.
Peki araştırmacılar bu incelemeden neler öğrendi? Yakın vakitte Nature Astronomy ve Nature mecmualarında yayınlanan iki başka makaleye nazaran, elde edilen bulgular hayatın nasıl başladığına dair bildiğimiz kıssayı tekrar yazmamıza neden olabilir.
BENNU’DA NELER BULUNDU?
En değerli bulgu, Bennu örneklerinde ömrün temel yapı taşlarının bulunmasıydı.
Dünya’daki canlılarda bulunan 20 protein amino asidinden 14’ü de dahil olmak üzere binlerce organik molekül tespit edildi. Ayrıyeten Dünya biyolojisinde ender görülen yahut hiç bulunmayan 19 protein yapısında olmayan amino asit ve genetik kodun yapı taşları olan beş biyolojik nükleobaz (DNA ve RNA gibi) da keşfedildi.
Daha evvel Dünya’ya düşen öteki asteroit örneklerinde de bu hususlardan kimileri bulunmuştu. Lakin Bennu örneği, şimdiye kadar gördüğümüz en varlıklı içeriğe sahip.
Yapılan keşifler bununla da hudutlu değil. Örnek üzerinde bir vakitler su bulunduğuna dair deliller da elde edildi. Bu deliller, Bennu’nun ana gövdesinin erken periyotlarında tuzlu suyun buharlaşmasıyla oluşan çeşitli tuz mineralleri formunda ortaya çıktı. Bu, Bennu’nun büsbütün suyla kaplı olduğu manasına gelmiyor; yalnızca ıslak yahut çamurlu bir yapısı olduğunu gösteriyor.
NEDEN BU KADAR DEĞERLİ?
Peki bu uzay taşı neden bu kadar kıymetli? Suyun varlığına dair ipuçları, nükleobazların ve temel amino asitlerin keşfiyle birleştiğinde, Dünya dışında ömür muhtemelliğine dair değerli soruları gündeme getiriyor.
Birleşik Krallık Astrobiyoloji Merkezi Eş Yöneticisi Sean McMahon, BBC Science Focus’a yaptığı açıklamada, “Sık sık ömrün yapı taşlarından bahsediyoruz. Hayatın Dünya’da ortaya çıktığı düşünülürse, asıl soru şu: Ömrün yapı taşlarının ne kadarı Dünya’daki süreçlerden, ne kadarı Dünya dışı kaynaklardan geldi?” dedi.
Bu “yaşamın yapı taşları”, bir dizi atom, molekül, hücre ve biyomolekülden oluşuyor. Bennu’da bulunan amino asitler ve nükleobazlar da bu kategoriye dahil. Bu, bunların canlı organizmalara dönüştüğü manasına gelmese de, asteroitte ömür için gerekli gereçlerin ne kadar bol olduğunu gösteriyor.
McMahon, “Eğer Dünya’daki hayatın bu yapı taşları dünya dışı bir kaynaktan geldiyse, Güneş Sistemi’nin diğer yerlerine de ulaşmış olabilirler. Bu yapı taşları asteroitlerde bulunuyorsa, örneğin Mars’ın erken periyotlarına ulaşma ihtimalleri çok yüksek” diye ekledi.
DÜNYA DIŞI ÖMÜR İÇİN NE MANAYA GELİYOR?
Bennu, bize yalnızca yakın gezegenlerdeki hayat hakkında ipuçları vermekle kalmıyor. Bu kimyasal bileşimlerin Samanyolu Galaksisi’ne mahsus olmadığına inanmak için kimi nedenler var. Diğer güneş sistemleri de bu organik moleküller açısından benzeri zenginliğe sahip olabilir, bu da kozmostaki hayat mümkünlüğü için umut verici bir durum.
McMahon, Bennu örneği hakkında, “Astro biyolojide hayat için gerekli elementler azot, fosfor, karbon, oksijen ve sülfürdür. Görünüşe nazaran hepsi orada ve ömrü inşa etmek için enteresan ve yararlı bileşikler halinde düzenlenmiş. Ömrün kökenini bir yemek tanımı üzere düşünürseniz, bu bize tüm gereçlerin güneş sisteminin erken evrelerinde, başlamak üzere dolapta olduğunu gösteriyor” diyor.
Ancak Dünya dışında ömür için umut veren tek şey Bennu’da bulunan bileşikler değil. Gördüğümüz üzere, tuz minerallerine dair bulgular ömrün ikinci kıymetli göstergesine işaret ediyor: Su. “Yaşamın yapı taşları” ile birlikte su ve ıslak ortamlar, hayat formlarının gelişimi için hayati ehemmiyet taşıyor.
Bu iki faktör, araştırmacıları prebiyotik organik sentez potansiyelini araştırmaya yöneltti. Prebiyotik organik sentez, hayatın yapı taşları olan kolay organik moleküllerin sulu ortamlarda oluştuğu süreçtir. Bilim insanları, UV radyasyonu ve volkanik aktivite üzere etkenlerin tetiklediği kimyasal tepkilerin, su ve bu organik moleküllerin etkileşime girmesine imkan sağladığına ve sonuçta Dünya’daki birinci organik bileşiklerin oluşumuna yol açtığına inanıyor.
McMahon’un da belirttiği üzere Bennu, hayat için gerekli materyallere ve hatta bu gereçlerin içinde bulunabileceği bir “su kabına” sahip. Eksik olan tek şey, “pişirme” sürecini başlatacak güçtü.
Westminster Üniversitesi’nden astrobiyolog ve muharrir Prof. Lewis Dartnell, BBC Science Focus’a yaptığı açıklamada, “Su ve organik unsurlar, birlikte ele alındığında birbirlerini destekliyor. Hayat için gerekli olan üçüncü şey ise eksik olan güç kaynağıdır. Bu ister fotosentez için güneş ışığı olsun, ister kimyasal güç kaynakları. Bennu’da ömür için gerekli üç şeyden ikisine sahibiz. Lakin bu kısa ömürlüydü; su uzun mühlet orada değildi ve bu durumda sahiden de hayat ortaya çıkmazdı” diyor.
Kuyruklu yıldızların ve asteroitlerin yapısı teleskoplar aracılığıyla incelenebiliyor. Hatta 2016 yılında 67P/Churyumov-Gerasimenko kuyruklu yıldızına inen Rosetta uzay sondasında olduğu üzere, daha evvel de kuyruklu yıldızlara laboratuvarlar gönderildi. Lakin Bennu’dan elde edilen bu bulgular, Dünya dışı hayatın şimdiye kadar sahip olduğumuz en net işaretlerinden biri.
Bennu’da ömrün yapı taşlarının ne kadarının sentezlendiği konusunda hala sorular var. Şu anda örnekleri inceleyen grup, daha fazla araştırmaya muhtaçlık duyulduğunu belirtiyor.
Ancak yeniden de bu keşif, yalnızca yakın etrafımızdaki gezegenlerde değil, kozmosun 96 milyar ışık yılı yarıçapındaki her yerinde hayat için gerekli materyallerin ne kadar bol olabileceğini gösteriyor.
