Güney Afrika Cumhuriyeti’nde bulunan Pretoria Erkek Lisesi’nin pek çok ünlü mezunu var. 1901’de kurulan ve görünüş prestijiyle İngiltere’deki gibisi okulların bir kopyası olan liseden çıkanlar ortasında Emekçi Partili siyasetçi Peter Hain, Booker ödüllü romancı Damon Galgut, sevgilisi Reeva Steenkamp’i öldürdüğü için yıllarca mahpusta kalan Paralimpik atlet Oscar Pistorius üzere çok tanınmış isimler bulunuyor.
Ancak okulun en ünlü mezunu bunların hiçbiri değil; son dönemde ABD Başkanı Donald Trump’ın danışmanı olarak yaptığı işlerle ses getiren teknoloji teşebbüsçüsü Elon Musk.
Musk, 1980’li yılların sonlarını Pretoria’daki bu okulda geçirdi. Okulun ağaçlarla dolu yerleşkesi, babasının da ortalarında olduğu varlıklı insanların yaşadığı Waterkloof mahallesine de epey yakındı.
O periyotta apartheid rejiminin son günleri yaşanıyordu ve Güney Afrika önemli bir çalkantı içindeydi. 1984 yılında ülkenin dört bir yanında siyahların yaşadığı kasabalarda ayaklanmalar çıkmıştı. 1986’da beyaz azınlığın iktidarda olduğu hükümet harika hâl ilan etmişti. Lakin beyazların yaşadığı ayrılmış bölgelerde, hayat huzur ve refah içinde geçiyordu.
Pretoria Erkek Lisesi’nde Musk’tan bir devre üstte olan Jonathan Stewart, The Guardian’a yaptığı açıklamada, “Ülkenin geneli alevler ve çalkantı içindeyken, biz ağaçlarla çevrili mahallelerimizde itimat ve huzur içinde yaşıyor, hayatımıza olduğu üzere devam ediyorduk. Nispeten varlıklılardan oluşan bir küme vardı, geri kalan herkes bunun dışında kalıyordu” diye konuştu.
TRUMP’IN BİRİNCİ İCRAATLARINDAN BİRİ GÜNEY AFRİKA’YI CEZALANDIRMAK OLDU
1971’de Pretoria’da dünyaya gelen Musk, geçtiğimiz aylarda X hesabından yaptığı bir paylaşımda, doğduğu ülkenin “açıkça ırkçı yasalarını” eleştirdi ve “Beyaz Güney Afrikalılar memleketlerinde ırkları nedeniyle zulme uğruyor” sözüne “Evet” diye karşılık verdi.
Bu paylaşımların akabinde Lider Trump, Güney Afrika hükümetini, Afrikanerlere yani Hollanda kökenli beyazlara yönelik “adil olmayan ırk ayrımcılığı” uygulamakla suçlayan bir kararnameye imza attı. Trump, bu suçlamasına destek olarak, özel mülklerin belirli şartlarda kamulaştırılmasına müsaade veren bir maddeyi gösterdi. Yasa kapsamında Güney Afrika’ya gönderilen mali yardımlar kesildi (ülkenin HIV/AIDS’le gayret bütçesinin yüzde 17’si ABD’den geliyor) ve Afrikanerlere ABD’ye sığınma hakkı tanındı.
1989’da Güney Afrika’dan ayrılıp annesinin memleketi Kanada’ya göçen akabinde da ABD’ye yerleşen Musk’ın bu kararlarda ne derece tesirli olduğu bilinmiyor. Dahası Trump, başkanlığının birinci periyodunda de Güney Afrika’daki beyazlara yönelik ırkçılık argümanlarıyla yakından ilgilenmişti. O devirde Afrikanerlerden oluşan bir küme ABD’ye giderek, ülkedeki beyaz çiftçilerin toprakları için katledildiğini, hükümetin de buna takviye olduğunu öne sürmüştü. (İddiaların hakikat olmadığı daha sonra kanıtlandı.) Trump kümenin başkanlarından birini, bir haber kanalının yayınında izlemiş ve takviye veren bir tweet atmıştı.
Trump ayrıyeten Güney Afrika’nın İsrail’e Gazze işgali konusunda Memleketler arası Adalet Divanı’nda açtığı davayı eleştiren ABD’li kümelerden da etkilenmiş görünüyor. Çünkü Trump’ın kararnamesinde bu mevzudan da bahsediliyor.
MUSK STARLINK’İ GÜNEY AFRİKA’YA DA AÇMAK İSTİYOR
Ancak Musk’ın Trump’ın en yakın danışmanlarından biri olduğu düşünüldüğünde, görüşlerini Başkan’la paylaşmamış olması pek mümkün görünmüyor. Öte yandan Musk’ın Güney Afrika’da kimi yatırımları olduğunu da unutmamak gerek.
Güney Afrika’da nüfusun yüzde 7’sini oluşturan beyaz azınlık, tarım topraklarının yüzde 70’inden fazlasının sahibi. Musk, bu dağılımı değiştirmeyi amaçlayan toprak ıslahatı maddelerinin, ırkçılık olduğunu ve hırsızlık olarak görülebileceğini belirtiyor hatta beyaz çiftçilerin öldürülmesini soykırım olarak nitelendiren savları destekliyor. Lakin araştırmalar bu kabahatlerin motivasyonunun finansal olduğunu gösteriyor.
Bu esnada Musk, bir yandan Starlink uydu ağını ülkede satışa çıkarmaya çalışırken bir yandan da müspet ayrımcılık maddeleri konusunda Güney Afrika hükümetiyle çatışma halinde. Çünkü ülke maddeleri gereği, telekomünikasyon bölümündeki yabancı yatırımcıların, Güney Afrika’daki iştirake Siyahi şirketleri dahil etmeleri ve payların yüzde 30’unun bu şirketlerde olması koşul. Trump’ın kararnamesinin, Musk’ın bu maddeden muaf olma teşebbüsleri nedeniyle baskı altında olan Güney Afrika hükümetini daha da fazla zorlaması mümkün.
X’in basın departmanı ve Musk’ın avukatı, The Guardian’ın haberle ilgili görüşme taleplerine ve sorularına karşılık vermedi.
APARTHEID’DA BÜYÜMEK MUSK’IN GÖRÜŞLERİNİ NASIL ETKİLEDİ?
Hatırlanabileceği üzere, son aylarda Musk’ın Trump’ın yemin törenindeki jestleri Nazi selamına benzetilirken (bu benzetme Musk tarafından reddedilmişti), Almanya’daki Alternative für Deutschland üzere çok sağ partilerle yakın ilgileri de tenkit konusu olmuştu. Pekala Musk’ın yıkılmak üzere olan apartheid rejimi altında büyümesi, bu duruşunu ne kadar etkiledi?
Bu tartışmada şimdi net bir karşılık bulunabilmiş değil.
Musk’ın ailesi üzere İngilizce konuşan beyaz Güney Afrikalılar, apartheid’ın yarattığı ırksal hiyerarşinin yararını görmekle birlikte, birden fazla vakit o devirde iktidarda bulunan Afrikanerlerle temaslı da değildi.
LİSEDE UĞRADIĞI ZORBALIK NEDENİYLE OKUL DEĞİŞTİRMEK ZORUNDA KALDI
Musk, beş yıllık lise hayatının birinci iki yılını Johannesburg’da büsbütün beyazlardan oluşan Bryanston Lisesi’nde geçirdi. 1968’de kurulan kızlı-erkekli Bryanston, İngilizce eğitim veren paralı bir devlet okuluydu.
Bugün olduğu üzere 80’lerde de Bryanston Lisesi’nde spor başarısı çok değerliydi. Musk’ın birinci yılında Bryanston’dan mezun olan Lesley Burns, The Guardian’a yaptığı açıklamada, “Bir bakıma Amerikan toplumu üzereydi. Futbol grubundaki sportmenler, tanınan çocuklardı” dedi.
Musk ise 1985 yılında okulun satranç ekibine katıldı ve acımasız bir akran zorbalığına uğradı. En son olayda çok ağır bir formda dövülen ve merdivenlerden aşağı atılan Musk, günlerce hastanede tedavi altında kaldı. (Bryanston yetkilileri The Guardian’ın yorum talebini reddetti.)
Bunun üzerine babaları Errol, Musk’ı ve erkek kardeşi Kimbal’ı Pretoria Erkek Lisesi’ne nakletti. Kendisiyle birebir bilgisayar sınıfında olan Gideon Fourie, Musk’ın bu okulda sevilen bir öğrenci olduğunu belirterek, “Çok ortalama bir karakterdi. Hiçbir formda üstün atlet, harika inek ya da harika serseri değildi. Bir arkadaş grubu vardı” ifadelerini kullandı.
YENİ OKULU ÜLKENİN GENELİNDEN ÇOK FARKLIYDI
O devirde Güney Afrika basınına ağır bir sansür uygulanıyordu. Gazetelerin bilhassa kasabalardaki olaylar ve toplu tutuklamalarla ilgili kısımları karartılmış halde yayımlanıyordu.
Öte yandan Pretoria Erkek Lisesi, vaktine nazaran hayli liberaldi. 1981 yılında birinci siyahi öğrencinin kabul edildiği devlet okulu olan Pretoria’nın okul müdürü Malcolm Armstrong, yasalardaki bir boşluğu kullanarak Güney Afrika sonları içinde bulunan lakin bağımsız devletler olarak kabul edilen “ana vatan”lardaki diplomatların oğullarını okula kabul etmişti.
Musk’ın iki periyot altında Kimbal’ın sınıf arkadaşı olan Patrick Conroy, “Armstrong şimdi yasaklı olduğu periyotta Afrika Ulusal Kongresi’yle (ANC) Dakar’da görüşme yaparak, yetkililere bile karşı gelmişti. Sık sık okuldaki öğrencilere hitap eder, demokrasinin, insan haklarının ve toplumsal adaletin değerine vurgu yapardı” diye konuştu.
Okulun şu anki müdürü ve Kimbal’ın bir başka sınıf arkadaşı Gregary Hassenkamp da Armstrong hakkında emsal şeyler hatırladığını lakin tüm öğretmenlerin bu liberal bakış açısını benimsemediğini belirterek, “Armstrong’un öğrencilerini içinde yaşadığımız ülkeye ve benimsediğimiz hallere karşı düşünmeye zorladığını hatırlıyorum” dedi.
Pretoria
GEÇMİŞTE DEMOKRATLARA OY VERDİĞİNİ SÖYLEMİŞTİ
Musk daha evvel yaptığı açıklamalarda “muhafazakâr olmadığını” söylemiş ve Barack Obama’nın zaferiyle sonuçlanan 2008 seçimlerinden bu yana Demokrat Parti’ye oy verdiğini lakin fikrini değiştirdiğini belirtmişti. Ne var ki Musk’ın demokrasiye ve demokratik başkanlara kuşkuyla yaklaştığı da biliniyor.
Musk’ın dedesi 1930’lu yıllarda Kanada’da faaliyet gösteren demokrasi tersi bir partinin liderliğini yapmıştı. Bu parti ülkenin seçkin teknokratlar tarafından yönetim edilmesini savunuyordu. Dede ilerleyen periyotta apartheid sisteminin çekiciliğine kapılarak Güney Afrika’ya göç etmişti.
Musk’ın aradığı güçlü başkanı Trump’ta bulmuş olabileceği düşünülüyor. Okul arkadaşlarının kimileri, Musk’ın şu anki görüşlerinin apartheid’ı bitirme görüşmelerinin iniş çıkışlarını yaşayamamış ve Nelson Mandela’nın 1994’te ülkenin ilk siyahi başkanı olmasının nasıl bir “mucize” olduğunu idrak edememiş olmasından kaynaklandığını ileri sürüyor.
Aradan geçen 30 yılı aşkın sürede Mandela’nın lideri olduğu ANC, ülkedeki ekonomik eşitsizlik meselesine bir tahlil üretebilmiş değil. Siyahilerin ekonomik manada güçlendirilmesini hedefleyen siyasetler, siyahilerin sahip olduğu şirketlere vergi muafiyetleri ve devlet ihaleleri sağlasa da siyahilerde işsizlik beyazların 5 katı. Ayrıyeten Güney Afrika, cinayet oranlarının da en yüksek olduğu ülkelerden biri.
BABASI APARTHEID VAKİTLERİNİ ÖVMÜŞTÜ
Beyaz Güney Afrikalıların birçoğu, siyahilere yönelik olumlu ayrımcılık maddelerini kendilerine yönelik negatif ayrımcılık olarak görüyor. Şubat ayı ortasında Pretoria’daki ABD Büyükelçiliği önünde toplanan yüzlerce kişi “Başkan Trump İçin Allah’a Şükür”, “Güney Afrika’yı Tekrar Büyük Yapın” üzere pankartlar taşıdı.
Güney Afrika’da apartheid devrine geri dönmek isteyen kişi sayısı çok fazla olmasa da bilhassa yaşlıların o devri nostaljiyle hatırlaması da görülmemiş şey değil. Örneğin Errol Musk, Cape Town’da bulunan meskeninde verdiği röportajda Elon’un çocukluğuyla ilgili bir soruya, “Güzel günlerdi, cürüm hiç yoktu. Sorun yoktu. Beşerler, siyahiler ve beyazlar, birbirleriyle çok düzgün anlaşıyordu. Her şey yolundaydı. Gerçek bu. Elbette beşerler bunu duymak istemiyor ancak gerçek bu” tabirlerini kullanmıştı.
Musk ile kardeşleri Kimbal ve Tosca’nın babaları Errol’la fırtınalı bir ilgisi olduğu biliniyor. Kimbal, daha evvel Musk’ın biyografisini kaleme alan Walter Isaacson’a, babalarının kendilerine 2-3 saat boyunca aralıksız bağırdığını, “beş para etmez, zavallı” üzere sıfatlar kullandığını söylemişti. Musk kardeşlerin anneleri Maye ise Errol’ı fizikî şiddet uygulamakla suçlamıştı.
Errol ise bu suçlamaları her seferinde reddederek, “Saçmalık” diye konuştu.
Elon ve annesi Maye Musk
ARALARI NEDEN BOZULDU?
Isaacson’ın yazdığına nazaran, Musk kardeşler 2017 yılında 30 yaşındaki üvey kızı Jana Bezuidenhout’tan bir çocuk sahibi olunca Errol’la görüşmeyi kesti. Errol ise değişik bir kıssa anlatıyor. Ona nazaran, Cape Town’da kendisinin 70’nci Musk’ın 45’inci doğum günü kutlamaları sırasında Errol Trump’ın 2016’daki başkanlık adaylığını desteklediğini söyleyince ortaları açıldı.
Errol, “İşler Biden iktidara gelince değişti. Elon, Amerika’yı mahvetmeye çalıştıklarının farkına vardı. Şimdilerde her gün mesajlaşıyoruz. Elbette her vakit yanıt verebilecek durumda olmuyor. O nedenle bana ferdî asistanı karşılık veriyor” sözlerini kullandı.
