“Karadeniz’de tatildeyken, Güneydoğu’da iş seyahatindeyken yahut yalnızca İstanbul’da parkta bahçede otururken… Türkiye’nin hangi bölgesinde olursanız olun, bölgesel risk haritası sizi bekleyen tehlikeleri gösterir” diyen Aytaç Karadağ, böcek ısırığı sonrası birinci 15 dakikanın ehemmiyetine dikkat çekerek bölgesel risk haritasının bizleri bekleyen tehlikelere karşı değerli bilgiler sunduğunu söyledi.
Özellikle son yıllarda iklim değişikliğinin tesiriyle Türkiye’nin tüm bölgelerinde böcek popülasyonunda artış gözlemlendiğini belirten Aytaç Karadağ, 5 yıl boyunca acilde misyon yapmış bir tabip olarak yaşadığı deneyimleri ve hangi bölgede hangi tehlikelerin bizleri beklediğini anlattı.
Sivrisinekler: “Sadece Kaşıntıdan İbaret Değil”
Geçen yaz Antalya’da tatil yapan 42 yaşındaki hastası ağır bakımda yatarken “Doktor Bey, yalnızca birkaç sivrisinek ısırığıydı” demişti. Batı Nil virüsü taşıyan bir sivrisineğin ısırığı, onu 3 gün içinde nörolojik belirtilerle hastaneye getirmişti.
Riskli Bölgeler: Batı Karadeniz’in nemli vadileri, Ege ve Akdeniz’in sulak alanları bilhassa dikkat edilmesi gereken noktalar.
Karadağ, sivrisinek ısırıklarında öncelikle antihistaminik kremler tesirli olsa da, ateş, şiddetli baş ağrısı ve ense sertliği üzere belirtilerin ortaya çıkması durumunda, vakit kaybetmeden en yakın sıhhat kuruluşuna başvurulması gerektiğini, klinik tecrübelerine dayanarak, C vitamini desteğinin bağışıklık sistemini güçlendirdiğini ve lavanta yağının kimyasallara nazaran daha az yan tesirle muhafaza sağladığını gösterdiğini söyledi.
Kene: “Gizlenen Tehlike”
Tokat’tan gelen 58 yaşındaki çiftçi bir hastasının durumu, kene ısırıklarını ne kadar ciddiye almamız gerektiğinin acı bir örneğiydi. Ateşler içinde kıvranan hasta “Bacağımda yalnızca bir siyah nokta vardı, önemsemedim” demişti. Kırım-Kongo Kanamalı Ateşi teşhisi konduğunda ise maalesef çok geçti.
Riskli Bölgeler: Orta Anadolu ve Doğu Anadolu’nun kırsal kesitlerinde, bilhassa Nisan-Ekim ayları ortasında kene tehdidi azamî düzeye ulaşıyor.
Kene çıkarma sürecinin kesinlikle steril şartlarda, gerçek teknikle yapılması gerektiğini, keneyi ezerek yahut çıplak elle çıkarmaya çalışmanın enfeksiyon riskini artırdığını, çıkarma sonrası 14 gün boyunca ateş, halsizlik, döküntü gibi belirtileri yakından takip edilmesi gerektiğini belirten Karadağ, kendi müşahedelerine dayanarak ısırık sonrası probiyotik kürü başlayan hastalarında bağırsak mikrobiyota istikrarının korunmasının, enfeksiyon sürecini olumlu yönde etkilediğini söz etti.
Kahverengi Keşiş Örümceği: “Küçük Isırık, Büyük Yara”
Mardin’den sevk edilen 33 yaşındaki bayan hastasının kolunda küçük bir kızarıklıkla başlayan süreç, dört gün içinde 5 cm çapında nekrotik bir yaraya dönüşmüştü.
Riskli Bölgeler: Güneydoğu Anadolu’nun kuru iklimli bölgelerinde, bilhassa Mardin, Şanlıurfa ve etrafında yaygın olarak bulunuyor.
Karadağ, kahverengi keşiş örümceğinin ısırığını başkalarından ayıran en kıymetli belirtinin, ısırık bölgesinde saatler içinde ortaya çıkan mavimsi bir halka ve merkezinin beyazlaşması olduğunu, bu belirtiler gözlemlendiğinde hemen bir sıhhat kuruluşuna başvurulması gerektiğini söyledi.
Karadağ, çay ağacı yağı kompresinin ısırık bölgesindeki inflamasyonu azalttığı ve anti-inflamatuar diyet protokolünün düzgünleşme sürecini hızlandırdığını tabir etti.
Akrep: “Saatler değil, dakikalar içinde müdahale şart”
Şanlıurfa’da, 7 yaşındaki bir hastanın akrep sokması sonucu hayatını kaybettiğine şahit olan Karadağ, çocuğun ailesinin perişan halde “Sadece biraz ağladı, geçer sandık” dediklerini nörotoksik tesirli akrep zehrinin çocuklarda ve yaşlılarda saatler içinde ölümcül olabileceğini söyledi
Riskli Bölgeler: Mardin, Şanlıurfa, Gaziantep ve etrafı akrep popülasyonunun en ağır olduğu bölgelerdir.
Akrep sokmaları, mutlak tıbbi acildir. Isırık sonrası yaşanabilecek tükürük artışı, terleme, bulantı, nefes darlığı ve çarpıntı belirtilerini ciddiye alın. Vakit kaybetmeden 112’yi arayın.
Karadağ, acil olarak tıbbi müdahale sonrası güzelleşme sürecinde, ashwagandha üzere adaptojenik bitkilerle stres yönetiminin, hastalarında tedaviye yardımcı olarak müspet sonuçlar verdiğini söyledi.
Türkiye’de en sık karşılaşılan böcek ısırığı hadiselerinin başında sivrisineklerin geldiğini belirten Karadağ, arı sokmalarının keneler, tatarcıklar (yakarca) örümcek ve tahtakurusu ısırıklarının da sık görülen şikayetler ortasında yer aldığını tabir etti.
Grafik: Harun Elibol
BÖLGESEL RİSK DEĞERLENDİRMESİ: YAŞADIĞINIZ YER NE KADAR İNANÇLI?
Her coğrafik bölgenin kendine has böcek ekosistemi olduğunu belirten Karadağ, poliklinik tecrübelerine dayanarak hazırladığı risk haritasını bizlerle paylaştı ve yaşadığımız yahut seyahat edeceğimiz bölgelere nazaran alınması gereken tedbirleri anlattı:
KARADENİZ BÖLGESİ (YÜKSEK RİSK)
Karadeniz’in nemli ortamı, Lyme hastalığı taşıyan kenelerin ve Batı Nil Virüsü taşıyan sivrisineklerin üremesi için ülkü şartlar sunuyor. Trabzon’dan gelen 28 yaşındaki hastamın durumu, ormanlık alanlarda yapılan yürüyüşlerin ne kadar riskli olabileceğinin delili. Çay toplama sırasında fark etmediği bir kene, onu haftalarca süren Lyme tedavisine mahkûm etmişti.
Bu nedenle ormanlık alanlara girmeden evvel pantolon paçalarınızı çoraplarınızın içine sokun, açık renkli giysiler tercih edin ve tertipli olarak beden denetimi yapın.
EGE BÖLGESİ (ORTA RİSK)
Ege’nin turistik kıyılarında her yaz onlarca denizanası hadisesi görüyoruz. İzmir’den tatil için gelen 22 yaşındaki erkek hasta, denizanası temasının yaratabileceği şiddetli alerjik tepkinin canlı örneğiydi.”Kolu şişmeye başladığında, arkadaşlarıyla dalga geçiyorlardı” diyen yakınları hastayı acil servise şuur bulanıklığıyla getirmişlerdi.
Rüzgârlı günlerin ertesinde denize girmeden evvel kıyı güvenliğe danışın, denizanası görüldüğünde muhakkak sudan çıkın.
AKDENİZ BÖLGESİ (YÜKSEK RİSK)
Akdeniz iklimi, sivrisineklerin yanı sıra çıyan popülasyonu için de elverişli. Antalya’dan 45 yaşındaki kadın hastamız, bahçe işleri sırasında fark etmediği bir çıyan ısırığı sonrası şiddetli lokalize reaksiyon geliştirmişti. Pişmanlıkla “Sadece bahçe eldiveni giyseydim keşke” diyordu.
Bahçe işleri ve tabiat yürüyüşleri için hami eldiven ve bot kullanımı kaide. Yarıca riskli bölgelerde bu işle uğraşanlar yatmadan evvel yatak ve nevresimlerini denetim etmeli.
İÇ ANADOLU BÖLGESİ (ORTA-YÜKSEK RİSK)
Konya, Kayseri ve Sivas etrafında Kırım-Kongo kanamalı ateşi (KKKA) taşıyan keneler ve tarım alanlarında yoğunlaşan arı popülasyonu, her yıl yüzlerce hastayı acil servislere taşıyor. Mecburi hizmetimi yaptığım Samsun’un Ladik ilçesinde köyden sevk edilen 39 yaşındaki çiftçi, bağ bakımı sırasında kene ısırığına maruz kalmıştı. KKKA tedavisi devam ederken “Eldivenle bile tedbir almak gerekiyormuş, artık anladım” diyordu.
Tarla ve bahçe çalışmalarında uzun kollu, açık renkli giysiler tercih edin, iş bitiminde kesinlikle duş alın ve vücudunuzu denetim edin.
DOĞU ANADOLU BÖLGESİ (YÜKSEK RİSK)
Yüksek rakımlı bu bölgede, bilhassa hayvancılıkla uğraşanlarda kene kaynaklı hastalık görülme oranı oldukça yüksek. Erzurum’dan gelen 52 yaşındaki hayvancılıkla uğraşan erkek hasta, “Koyunları kırkarken elime bulaşmış” dediği keneden KKKA virüsünü kapmıştı.
Hayvan bakımı sonrası ayrıntılı beden denetimi yapın, bilhassa kılların ağır olduğu bölgeleri, kulak gerilerini ve kasık bölgesini ihmal etmeyin.
GÜNEYDOĞU ANADOLU BÖLGESİ (ÇOK YÜKSEK RİSK)
Türkiye’nin akrep ve zehirli örümcek popülasyonunun en ağır olduğu bölge. Şanlıurfa’da 7 yaşındaki bir kızın, taş duvarların ortasından çıkan akrebin sokması sonucu hayatını kaybettiğine şahit oldum.
Bu bölgede yaşayanlar yatak ve nevresimlerinizi her akşam denetim etmeli, ayakkabılarını giymeden evvel silkelemeli ve konuttaki çatlak ve yarıklar tamir edilmeli.
MARMARA BÖLGESİ (DÜŞÜK-ORTA RİSK)
Kentleşmenin en ağır olduğu bu bölgede bile böcek ısırıkları az değil. İstanbul’dan gelen 35 yaşındaki kadın hasta, Belgrad Ormanı’nda piknik sonrası bacağında fark ettiği keneyi kendi çıkarmaya çalışmış, enfeksiyon kapmıştı. Tedavi sürecinde. “Doktor görsün diye keneyi sakladım, güzel ki sakladım.” diyordu.Şehir etrafındaki ormanlık alanlarda bile kene riski var. Piknik sonrası kesinlikle beden denetimi yapın, kene fark ederseniz kendi çıkarmaya çalışmadan en yakın sıhhat kuruluşuna başvurun.
İlk 15 Dakika Protokolü: Hayat Kurtaran Adımlar
“Acil servislere gelen hadiselerin büyük çoğunluğunda, ısırık sonrası birinci dakikalarda yapılan müdahalelerin yetersiz veya yanlış olduğunu görüyoruz.” diyen Karadağ, bir doktor olarak önerdiği birinci müdahale adımlarını şöyle sıraladı:
Isıran Böceği Teşhis Edin: Mümkünse fotoğraflayın. “Bir şey ısırdı lakin ne olduğunu bilmiyorum” cümlesi, acil serviste en sık duyduğulan ve tedaviyi zorlaştıran tabir.
Doğru Temizleme: Birinci reaksiyon olarak ısırık bölgesini tükürükle ıslatmak, çamur sürmek üzere halk ortasında yaygın olan yöntemler enfeksiyon riskini artırır. Hindistan cevizi yağı ve kekik esansiyel yağı karışımı, klinik deneyimlerime göre tesirli bir antimikrobiyal seçenektir.
Akıllı Soğuk Uygulama: Buzun direkt cilde uzun mühlet teması doku hasarına neden olabilir. 10 dakikalık aralıklarla, bir bez içinde uygulanan buz kompresi ödem denetiminde ülküdür.
İçsel Dayanak Düzeneği: Acile gelen hastalarımın birçoğunda, ısırık sonrası C vitamini ve çinko alımı ile daha az komplikasyon geliştiğini gözlemledim. 500mg C vitamini ve 50 mg çinko desteği, antitoksik mekanizmalarınızı aktive eder.
Sirkenin Antimikrobiyal Tesiri: Klinik çalışmalar, organik elma sirkesinin antimikrobiyal tesirini destekliyor. 1 çay kaşığı organik elma sirkesi ve bir bardak su karışımı, ısırık sonrası biyofilm oluşumunu engelleyebilir.
Karadağ, farklı ömür üsluplarına nazaran bu şekil böcek ısırmalarına karşı esirgeyici tedbirleri şöyle sıraladı:
Şehirde Yaşayanlar İçin: Apartman dairelerinde bile sivrisinek ve hamam böceği tehdidi mevcuttur.
Okaliptüs ve limon esansiyel yağı karışımı difüzörü, hem sinüs sorunlarını azaltır hem de böcekleri uzak fiyat.
Kırsal Kesimde Yaşayanlar İçin: Genelde insanların büyük kısmı, çamaşır suyu kokusunun böcekleri uzaklaştırdığına inanıyor. Fakat cilt tahrişi ve teneffüs sistemi irritasyonu yaratabilecek bu usul yerine, çay ağacı yağı ile yıkanan açık renkli giysiler daha inançlı bir muhafaza sağlıyor.
Alerjik Bünyeler İçin: İstanbul’dan sevk edilen 29 yaşındaki erkek hasta, tek bir arı sokması sonucu anafilaktik şok geçirmişti. “Alerjim olduğunu biliyordum lakin yanımda hiç tedbir yoktu” diyordu. Bal mumu ve propolis karışımı kremler, bilhassa alerjik tepkiye yatkın hastalarda esirgeyici bariyer oluşturuyor.
Aktif Atletler İçin: Maraton koşucusu bir hastam, “Antrenman sonrası terliyken dinlenmeye çekildiğimde sivrisinekler adeta beni buluyordu” diye anlatmıştı. Terleme sonrası magnezyum sprey kullanımı, beden kokusunu nötralize ederek böcek cazipliğini azaltıyor.
Trekking, kamp ve tabiat yürüyüşlerine giden kişlere beş temel doğal tahlil:
• Faal Kömür Tabletleri: Toksinlerin gastrointestinal sistemde emilimini mahzurlar. Bilhassa oral yolla alınan toksinlerde hayat kurtarıcı olabilir.
• Manuka yahut Meşe Balı: Yüksek antibakteriyel aktivitesi ile bilhassa nekrotik yaralarda bile umut vaat ediyor.
• Homeopatik Apis Mellifica: Arı sokmalarında şişlik ve ağrıyı azalttığını klinik pratiğimde gözlemlediğim bir preparat.
• Doğal Antimikrobiyal Kompleks: Çay ağacı yağı ve hindistan cevizi yağı karışımı, hastalarımda kimyasal antiseptiklere alternatif olarak kullandığım tesirli bir formül.
• Probiyotik Sprey: Cilt mikrobiyomunuzu güçlendirerek lokal immün karşılığı destekleyen, yakın vakitte klinik pratiğime eklediğim bir yaklaşım.
ACİL DURUM KIRMIZI ÇİZGİLER
Aytaç Karadağ, aşağıdaki belirtilerden rastgele birini gözlemlediğinizde vakit kaybetmeden 112’yi aramanızı veya en yakın sıhhat kuruluşuna başvurmanız gerektiğini söyledi ve belirtileri listeledi:
Nefes Darlığı: Bilhassa arı, yaban arısı ve akrep sokmalarında dakikalar içinde gelişebilen bu belirti, anafilaktik şokun habercisi olabilir.
Hızla Yayılan Kızarıklık: Isırık bölgesinden süratle genişleyen kızarıklık, selülit yahut fasiit üzere ciddi enfeksiyonların işareti olabilir.
Bilinç Bulanıklığı: Nörotoksik tesirli zehirler (özellikle akrep, birtakım örümcek ve yılan türleri), merkezi sinir sistemini etkileyerek konfüzyona neden olabilir.
Meslek hayatı boyunca edindiği en kıymetli dersin ‘Doğaya hürmet duymak ve onunla ahenk içinde yaşamayı öğrenmek” olduğunu söyleyen Karadağ, böceklerin, ekosistemimizin vazgeçilmez modülleri olduğunu büsbütün yok edilmelerinin ekolojik istikrar açısından istek edilir bir şey olmadığını, onlarla inançlı bir uzaklıkta yaşamayı, tabiatın sunduğu tehlikelere karşı yeniden tabiatın sunduğu tahlillerle korunmayı öğrenmek zorunda olduğumuzu kelamlarına ekledi.
İLK BAHAR VE YAZ AYLARINA DİKKAT!
Genellikle böcek ısırığı hadiselerini en çok ilkbahar ve yaz aylarında görüldüğümü belirten Karadağ, bunun başlıca nedenlerini söyle açıkladı:
Sıcak hava, birçok böcek tipinin (sivrisinek, kene vb.) üremesi ve faal olması için ülkü şartları sağlar. Daha fazla dışarıda vakit geçirme: Beşerler yazın açık havada daha fazla vakit geçirdiği için böceklerle temas etme olasılığı artar.
Türkiye’de her yıl 1240 kişi böcek ısırığından ölüyormuş. Dünya genelinde istatistiki bir data var mı?
Dünya Sıhhat Örgütü’nün resmi sayfasındaki istatistiklere nazaran dünya genelinde yılda 700.000 insan direkt olarak böcek ısırığı yahut böceğin ağzında taşıdığı zehir-virüs nedeniyle ölmektedir. Ekseriyetle böcek ısırıklarından doğrudan vefat (örneğin zehir yahut anafilaktik şok nedeniyle) daha azdır.
Bu tıp yüksek sayılar sıklıkla böceklerin (sivrisinek, kene vb.) taşıdığı ve bulaştırdığı hastalıklar (sıtma, Kırım-Kongo Kanamalı Ateşi gibi) sonucu meydana gelen vefatları de kapsar. Ayrıyeten bu 700000 sayısına böcek ısırığına bağlı gelişen alerjik reaksiyonlar dahil edilmemiştir.
