2024 yılına ait bilgileri içeren rapor, 2020-2021 devrindeki global krizlerin akabinde beklenen toparlanmanın gerçekleşmediğini ve insani gelişme endeksindeki ilerlemenin varsayım edilenden çok daha zayıf kaldığını gösterdi. UNDP’nin tahlilleri, dünyanın farklı bölgelerinde insani gelişme göstergelerinin neredeyse tamamında besbelli bir yavaşlama olduğuna işaret etti.
Anılan kriz yılları dışında, bu yılın raporunda varsayım edilen global insani gelişmedeki zayıf artış, 1990 yılından bu yana kaydedilen en düşük artış oldu.
Raporda, “küresel gelişmede tasa verici oranda yavaşlamanın ötesinde”, varlıklı ve fakir ülkeler ortasındaki eşitsizliklerin giderek derinleştiği belirtilirken gelişmeye giden klasik yolların global baskılar nedeniyle daraldığı ve ilerlemede görülen uzun periyodik sakinlikten dünyayı kurtarabilmek için “kararlı adımlar atılması” gerektiği aktarıldı.
‘SON DERECE GERÇEK BİR TEHDİT’
Raporda sözlerine yer verilen UNDP Başkanı Achim Steiner de “On yıllardır, 2030’a kadar dünyada çok yüksek insani gelişme seviyesine ulaşma yolunda ilerledik lakin bu yavaşlama, global ilerleme açısından son derece gerçek bir tehdide işaret ediyor.” sözünü kullandı.
Steiner, 2024’te “bu kadar yavaş kaydedilen ilerlemenin” yeni olağan haline gelmesi halinde 2030 maksadının onlarca yıl ötelenebileceğini vurguladı.
Rapora nazaran, düşük insani gelişme endeksi ile çok yüksek insani gelişme endeksi seviyesine sahip ülkeler ortasındaki eşitsizlikler, “son dört yıldır” artmaya devam etti. Bu durum, güçlü ve fakir uluslar ortasındaki eşitsizliklerin azalacağını kıymetlendiren uzun vadeli eğilimi de bilakis çeviriyor.
En düşük insani gelişme endeksi kıymetlerine sahip ülkeler, gelişme bakımından bilhassa ağır zorluklarla karşı karşıya kalırken artan ticaret tansiyonları, borç krizinin berbatlaşması ve istihdam yaratmayan endüstrileşmenin yükselişi de bu zorlukları körüklüyor.
İNSANLAR YAPAY ZEKAYA NASIL BAKIYOR?
Raporda, yapay zekanın getirebileceği değişikliğe “insanların gerçekçi lakin umut dolu bir bakışla baktığını gösteren” yeni bir anketin sonuçları da yer alıyor.
Anketin sonuçlarına nazaran, dünya genelinde anketi cevaplayanlardan yarısı, yapay zekanın işlerinde otomasyon yaratacağını düşünürken daha büyük oranda ise yapay zekanın günümüzde tahminen de var olmayan işlere ait fırsatlar oluşturarak kendi istihdamlarını olumlu etkilemesini bekliyor.
Anketi cevaplayanların sadece yüzde 13’ü yapay zekanın iş kaybına yol açabileceğinden korkuyor. Düşük ve orta insani gelişmişlik endeksi bedellerine sahip ülkelerde oy verenlerden yüzde 70’i ise, yapay zekanın üretkenliklerini artırmasını, üçte ikisi ise gelecek yılda yapay zekayı eğitim, sıhhat yahut iş maksadıyla kullanmayı bekliyor.
Raporda, gelişmeye yönelik yaklaşımların temelini tekrar tasarlama potansiyeline sahip olan yapay zekaya insan odaklı bir bakış açısıyla yaklaşılması gerektiği savunuluyor. Anket sonuçları da dünya genelinde insanların bu çeşit bir “sıfırlamaya” hazır olduğunu gösteriyor.
3 KRİTİK ALAN
Söz konusu raporda, harekete geçilmesi gereken üç kritik alanı ana çizgileriyle açıklanırken bunlar, insanların yapay zeka ile rekabet etmek yerine onunla iş birliği yaptığı bir ekonomiyi inşa etmek, yapay zekanın dizayndan uygulamaya kadarki ömür döngüsünün tamamına insan iradesini yerleştirmek ve eğitim ve sıhhat sistemlerini 21. yüzyılın gereklerini karşılayacak halde çağdaşlaştırmak olarak sıralanıyor.
TÜRKİYE ‘ÇOK YÜKSEK İNSANİ GELİŞME’ KATEGORİSİNDE
2025 İnsani Gelişme Raporu’nda yer alan 2023’e ilişkin insani gelişmişlik endeksi sıralamasında, Türkiye “çok yüksek insani gelişme” kategorisindeki yerini korudu.
2025 bilgilerine nazaran, Türkiye’nin 1990 yılında 0,598 olan pahası 2023 yılında 0,853’e yükselerek yüzde 42,6 oranında artış gösterdi.
Bu periyotta, Türkiye’de doğuşta beklenen ömür müddeti 9,3 yıl, beklenen tahsil mühleti 10,9 yıl, ortalama tahsil mühleti 4,5 yıl ve gayrisafi ulusal hasıla yüzde 170,9 oranında arttı.
