Reklamlar sadece eser tanıtmaz, neye bedel verdiğimizi, kimi görünür kıldığımızı ve kimleri ısrarla göz gerisi ettiğimizi de anlatır. Bu yüzden kadın-erkek eşitliği reklamcılıkta sadece etik değil, esaslı yapısal değişim gerektiren bir sorun. Effie Mükafatları Türkiye’nin 2024 Toplumsal Cinsiyet Eşitliği Karnesi, bu sorunun Türkiye’deki yeni fotoğrafını çekiyor. 2024’e ilişkin bilgiler, geçen hafta Effie Mükafatları Türkiye 2025 ödül merasiminde açıklandı. Raporun sonuçlarını Reklamverenler Derneği Yönetim Kurulu Lideri Ahmet Pura paylaştı. Pura bu projeye 2017 yılında başladıklarını ve süreç boyunca dalın tüm paydaşlarıyla verimli bir işbirliği yürüttüklerini söyledi. En kıymetlisi de şu vurguydu: “Dünya genelindeki benzeri projeler ortasında tertipli ölçüm yapan ve sonuçları tahlil eden tek ülkeyiz. ‘Ölçemezsen yönetemezsin’ prensibiyle yola çıktık. Bugün elde ettiğimiz bilgiler, dalın hakikat tarafta ilerlediğini gösteriyor.”
KADIN SESİ HÂLÂ AZ
Rapora baktığımızda hakikaten de bilgiler geçmişe kıyasla kimi alanlarda düzgünleşme olduğunu gösteriyor. Örneğin araştırmanın birinci fazı olan ve yaklaşık 10 yılı kapsayan devirde (2007-2018) ortalama yüzde 35 olarak raporlanan bayan ana karakter görünürlüğü 2019’dan itibaren istikrarlı bir biçimde ilerleme kaydediyor. 2024’te bayan ana karakter görünürlük seviyesi yüzde 48’e varmış durumda. Kadın dış ses kullanımında artış olmasına karşın ses hâlâ geri planda demek yanlış olmaz. Birinci devir raporunda yüzde 10’la en keskin eşitsizliğin yaşandığı alanlardan biri olan bayan dış ses kullanımı, 2024’te yüzde 29 düzeyine ulaştı. Kadınlar anlatılmaya kıymet bulunuyor lakin anlatan olmaları hâlâ istisnai bir durum.
Reklamlarda toplumsal rolleri dönüştürme potansiyeli en yüksek alanlardan biri eser kategorisi. O denli ki banka ve finans üzere erkek hükümran kategorilerde bile bayan ana karakter oranı yüzde 52’ye ulaşmış. Lakin telekom ve otomotiv üzere kesimlerde erkek karakterler hâlâ baskın. Konut paklığı ve bakım kategorisinde erkek ana karakter görünürlüğünün birinci raporda yüzde 9 olan oranı 2024’te yüzde 26 düzeyine ulaşmış fakat artış yavaş seyrediyor. Yani birtakım kalıplar hâlâ yerinde duruyor.
Rapor bugüne kadar 25 eser kategorisinde, toplam 2.008 televizyon reklamının tahliline dayanıyor. Geçen yılın raporundaysa toplam 234 reklam incelendi. Bunların 127’si ödül kazanmış, 107’si finale kalmış reklamlar. Bahçeşehir Üniversitesi’nden Doç. Dr. Gül Şener, Doç. Dr. Eda Öztürk ve Dr. Öğr. Üyesi Önder Yönet tarafından hazırlanan raporda sıkıntı sadece kadın-erkek istikrarından ibaret değil. Yaş, vücut ve engellilik temsili üzere bahislere gelince tablo hâlâ eksik.
KAPSAYICILIKTA ZAYIFIZ
Kadın karakterlerin büyük çoğunluğu 20’li yaşlarda. 50 yaş üzeri bayanların görünürlüğü yalnızca yüzde 4. Bu oran erkeklerde yüzde 19. Büyük vücut erkek karakterler yüzde 28 oranında reklamlarda yer bulurken büyük vücut bayan karakterler yüzde 5’te kalmış. Ortadaki fark 6 kata yakın. Engelli birey temsiliyse yok denecek kadar az. Bu datalar bize şunu gösteriyor: Görünürlükte ilerliyoruz lakin kapsayıcılıkta hâlâ zayıfız.
Reklamda eşitlik yalnızca “Kadın da oynasın” problemi değil. Hangi bayan, kaç yaşında, bedini kaç, hangi şartlarda, kimlerin sesi, kimlerin kıssası üzere hususlar hâlâ boşluklarla dolu. Reklamverenler Derneği ve Bahçeşehir Üniversitesi’nin bu süreci bilimsel bir temele oturtarak ölçümlemesi bölüm ismine büyük bir adım. Fakat ölçmekle yetinmeyip dönüştürmek de gerekiyor. Zira bu sıkıntı yalnızca dalın iç işleyişiyle sonlu değil, ayna olarak kabul edilen reklamlarda toplumun kendine nasıl baktığıyla da ilgili.
