Tarım ve Orman Bakanlığı, turunçgil uzun antenli böceği (Anoplophora Chiensis) için “Aranıyor” afişleri hazırladı. Türkiye’de az sayıda rastlanan fakat karantinaya tabi tutulan ve ağaçların vefatına yol açan bu böcek, İstanbul Avcılar’daki kimi ağaçlarda tespit edildi ve 23 ağaç imha edildi.
Avrupa’da İtalya, İsviçre, Fransa, Almanya ve Hırvatistan dahil birçok ülkede ve Türkiye’de de vakit zaman görülen, hiçbir kimyasal ilacın tesir etmediği ziyanlı böceğin istila ettiği turunçgiller, ceviz, elma, Avustralya çamı, ebegümeci, çınar, söğüt, armut, dut, Çin üzümü, kavak, liçi, kumkuat, Japon kırmızı sediri, meşe ve ficus dahil olmak üzere birçok farklı sert ağaç cinsini öldürebildiği aktarıldı.
Kaynak: DHA
Peki, ilaçlamanın tesir etmediği, orman hayatını bozan, ağaçları kurutan, kökünden sökülerek imha edilmelerine neden olan bu böcek tipi ülkemize nasıl geldi?
Yayılmasını önlemek için hangi formüller tesirli olabilir?
Ağaçların imhası dışında öteki hangi tedbirler alınabilir?
Kimyasal ilaç neden tesir etmiyor?
Bu böceği gören bireyler ne yapmalı?
Sayısı daha da artarsa sorun büyür mü?
Marmara Üniversitesi Fen Fakültesi Biyoloji Kısmı Zooloji Anabilim Dalı’ndan Dr. Öğr. Üyesi Yavuz Turan ve Akdeniz Üniversitesi Fen Fakültesi Biyoloji Kısmı Öğretim Üyesi Prof. Dr. Hüseyin Çetin ile konuştuk.
1- Turunçgil uzun antenli böceği neye benziyor?
Prof. Dr. Hüseyin Çetin: Türkiye’de birçok ağaç çeşidi son yıllarda istilacı ve ziyanlı özelliklere sahip birtakım böcek cinslerinin tehdidi altında. Bu zararlılar ortasında en kıymetlileri çam kese tırtılı, kabuk böceği, teke böcekleri ve bilhassa turunçgil uzun antenli böceğidir.
Dış görünüşü dikkat cazip olan turunçgil uzun antenli böceğinin ergin bireyleri, üzerlerinde beyaz benekler taşır. Dişi bireyler; kavak, çınar, turunçgil ve akçaağaç üzere çeşitlerin genç kollarında beslendikten sonra, ağacın alt kısımlarına inerek yumurta bırakacak uygun yerler arar. Yumurtalar çoklukla gövde tabanına, kök boğazına yahut açıkta kalan köklere bırakılır.
Turunçgil Uzun Antenli böceği, Arthropoda filumu (Şube) içerisinde böcekler sınıfında Coleoptera grubu içerisinde Cerambycidae familyasına dahil olan bir böcek tipidir. Tıbbın Latince ismi Anoplophora chinensis’dir.
Kaynak: Dr. Öğr. Üyesi Yavuz Turan
2- Turunçgil Uzun Antenli Böceği en çok nerelerde görülüyor?
Dr. Öğr. Üyesi Yavuz Turan: Bu tıp tarım ve ormancılık alanlarında değerli ziyanlı bir tiptir. Bitki ile beslenen bir tıp olup meyve ağaçlarında bilhassa turunçgillerde, süs bitkilerinde, fidancılığın yapıldığı bölgelerdeki bitkilerde ve ormanlarda ağaçlara ziyan vermesinden ötürü bu şekil alanlarda sıklıkla görülür.
Tarım ve Orman Bakanlığı’nın sitesinde, turunçgil uzun antenli böceği hakkında yapılan bilgilendirme metninde şu bilgiler yer alıyor.
• Birçok ağaca ziyan verir. Turunçgil, fındık, elma, armut, kiraz, akçaağaç, kızılağaç, huş ağacı, gürgen, kayın, çınar, dağ muşmulası, kavak, söğüt, karaağaç çeşitleri ve atkestanesi en değerli konukçuları ortasındadır. Bu ağaçlar ülke iktisadı için stratejik değere sahip bitkiler ortasında yer almaktadır.
• Ağaçları Öldürür. TUB, gövde ve kollar içinde tünel açar ve ağacı zayıflatarak öldürür.
• Orman hayatını bozar. Birçok farklı ağaç tipinde ziyanlı olduğu için orman ekosistemini değerli ölçüde bozabilir.
• Kimyasal (ilaçlı) uğraşı yok. Süreksiz ruhsat alan bitki muhafaza eserleri olmakla birlikte, şu anda gayret için kimyasal yahut biyolojik denetim metodu yoktur.
• Bu zararlıyı yok etmek için binlerce ağaç yok edilmiştir.
ANAVATANI UZAKDOĞU LAKİN ULUSLARASI TİCARETLE YAYILIYOR
3- Ülkemize nereden geldi?
Dr. Öğr. Üyesi Yavuz Turan: Bu tıp, istilacı bir çeşit olup aslında bizim faunamızın (bizim ekosistem içinde yaşayan hayvan çeşitlerinin tümü) bir elemanı değildir. Anavatanı Uzakdoğu olup bilhassa Çin, Kore, Japonya çeşidin en çok bulunduğu yerler olduğu söylenebilir. Bu usul istilacı böcek çeşitleri ekseriyetle yapılan ticaret ve ithalat sonucu geniş alanlara yayılabilmektedir. Bu cinsin de milletlerarası ticaret ile süs bitkileri, meyve ağaçları ve/veya orman
ürünleriyle girdiği düşünülmektedir.
AĞAÇLARIN ODUN KALİTESİNE DE ZİYAN VERİYOR
4- Ağaçlara verdiği ziyanlar tam olarak nelerdir ve bu ziyanlar nasıl tespit edilir?
Dr. Öğr. Üyesi Yavuz Turan: Bu cins tam başkalaşım geçiren bir böcektir. Yani bu böceğin hayat döngüsü içerisinde yumurta ve larvadan sonra bir pupa periyodu gelir. Daha sonra pupadan erginler çıkar ve hayat döngüsü tamamlanmış olur. Bu hayat döngüsünde böceğin hem larvaları hem de erginleri ziyan verir. Ergin bireyler bitkilerin çiçek, yaprak, kabuk üzere kısımlarında ziyan yaparken; larvaları gövdede ziyana neden olur.
Ergin dişi bireyler yumurtalarını ağacın toprağa yakın kısımlarındaki kabuklar yumurtalarını bırakırlar.
Yumurtaları koydukları yerde T biçiminde bir yarık açarlar. Haziran ayından itibaren yumurtaların olup olmadığı bu açıklıklardan takip edilebilir. Larvaların odunsu dokuya ziyan vermesi de içerisinde galeriler açmasıyla gerçekleşmektedir. Böylece ağaçların odun kalitesinde de ziyana neden olur.
Fotoğraf: www.tarimorman.gov.tr
TÜNEL GİBİSİ GALERİLER AÇIYORLAR
Prof. Dr. Hüseyin Çetin: Bu cinsin asıl ziyanını, ağaç dokuları içinde gelişen larvalar verir. Larvalar, kambiyum ve ksilem katmanlarında tünel gibisi galeriler açarak ağacın su ve besin iletimini maniler.
Bu durum vakitle kol kurumalarına ve ağacın vefatına neden olabilir. Ergin bireyler, ağaçtan çıkarken yaklaşık 0.5–1 cm çapında delikler
açar. Zararlının ağaca girişi çoklukla fark edilmez; gelişim süreci 1–2 yıl sürebilir ve ziyan, çoğunlukla ergin böcek çıkışından sonra anlaşılır.
Fotoğraf: www.tarimorman.gov.tr
KİMYASAL GAYRET EKOSİSTEME ZİYAN VERİYOR
5- Bu böceğin yayılmasını önlemek için hangi metotlar tesirli olabilir? Kimyasal yahut biyolojik gayret seçenekleri neler?
Dr. Öğr. Üyesi Yavuz Turan: Kimyasal gayret esasen ülkemizde en çok kullanılan mücadelelerdendir. Fakat kimyasal uğraşta hem bilgi eksikliği hem de çok kullanım böceğe ziyan verebilir, tıpkı vakitte ekosisteme de bir o kadar ziyan verir. Bu sebeple kesinlikle biyolojik uğraş yahut entegre gayret planları yapılması gerekir.
Biyolojik çaba için böceğin doğal bir parazitoidi ve/veya predatörü kullanılabilir. Bir başka alternatif ise mikrobiyal gayret olabilir. Yani bakteriler kullanılarak bir gayret yolu uygulanabilir.
Fotoğraf: www.tarimorman.gov.tr
MÜCADELEDE BAKTERİ VE MİKROORGANİZMALAR KULLANILABİLİR
6- Böceğin istilasına uğrayan ağaçların imha edilmesi dışında evvelden öbür hangi tedbirler alınabilir?
Dr. Öğr. Üyesi Yavuz Turan: Bu böcekler için önemli çalışmaların yapılarak doğal parazitoit ve/veya predatör üretimi yapılarak bir gayret yapılabilir. Mikroorganizmaların kullanılması da bir başka yol olabilir. Bilhassa bakteriler kullanılarak larvalar üzerinde böceğin gelişimini durduracak yahut böceği öldürecek bir çaba tekniği geliştirilebilir. Bunlar için kesinlikle deneysel çalışmaların yapılması gerekmektedir.
Fotoğraf: Prof. Dr. Hüseyin Çetin
CİDDİ TEDBİRLER ALINMAZSA ZİYANI EPEY BÜYÜK OLACAK
7- Bu ziyanlı böceğin ekosistem üzerindeki uzun vadeli tesirleri nelerdir? Bilhassa tarım ve orman alanları açısından ne üzere tehditler oluşturur?
Dr. Öğr. Üyesi Yavuz Turan: Önemli tedbirler alınmaz ise bu böcek tarafından orman, meyve ağaçları ve süs bitkileri önemli ziyan görecektir. Bunun dışında çiftçi ve eser sahipleri randıman kaybına uğrayacaktır. Böylelikle kıymetli ekonomik ziyanlara da sebep olacaktır.
Bununla birlikte eğitim eksikliği ile birlikte üreticiler kimyasal tedbirlere yönelerek önemli pestisit birikimine
sebep olacak ve bu da ekosistemi önemli manada olumsuz istikamette etkileyecektir.
Ayrıca bu böceğin varlığı sebebi ile ihracatta önemli zahmetlere sebep olabilecektir. Bitkileri ülkemizden ithal eden ülkeler tarafından bu böcekler varlığı sebebi ile eser alımlarının durdurulması da ekonomik ziyanı artıracaktır.
Besin zincirinde de önemli bozulmalara sebep olacaktır. İstilacı olması sebebi ile besin rekabetinde başarılı olması sonucunda ülkemizin başka fauna elemanlarının popülasyonlarının azalmasına da sebep olabilir.
Fotoğraf: Prof. Dr. Hüseyin Çetin
BİR TIP HAREKET PLANI HAZIRLANMALI
8- Halkın bu hususta bilinçlendirilmesi için hangi adımlar atılmalı ve bireyler böceği tespit ettiklerinde ne
yapmalıdır?
Dr. Öğr. Üyesi Yavuz Turan: Öncelikle halkın bilinçlendirilmesi için bu çeşit için bir aksiyon planı hazırlanmalı. Bu aksiyon planlarının içinde ana faaliyetlerden biri farkındalık yaratmak olmalı. Üniversitelerde, kamu kurumlarında vs. bu mevzu ile ilgili el broşürleri dağıtılmalı. Ayrıyeten bu şekil yerlerde kesinlikle husus ile ilgili sunumlar yapılmalı ve farkındalık yaratılmalı.
Farkındalık yaratılma faaliyetlerinde halka kesinlikle bu tiplerin öldürülmesi ile ilgili yollardan de
bahsedilmeli. Böylelikle halk ergin ve/veya larva ile karşılaştığında nasıl gayret edeceğini öğrenmiş olacaktır.
ÖNLEM ALINMAZSA İSTANBUL İÇİN ÖNEMLİ BİR TEHDİT OLUR
9- İstanbul üzere bir metropolde görülmesi tehlikeli bir durum mu? Sayısı daha da artarsa daha büyük meselelerle karşı karşıya kalabilir miyiz?
Dr. Öğr. Üyesi Yavuz Turan: Elbette İstanbul değerli bir metropol ve ihracat işlerinin yapıldığı değerli kentlerden bir adedidir. Bu sebeple bu cinsin baskın hale geçmesi tıbbın ekosistemde değerli ziyanları olacaktır. Birebir şu anda İstanbul için tehdit olan kahverengi kokarca böceği tipi üzere İstanbul için önemli bir tehdit olacaktır.
Prof. Dr. Hüseyin Çetin: Bilhassa kent içindeki parklar, bahçeler, siteler ve ormanlık alanlarda ağaç
gövdelerinde görülen delikler dikkatle incelenmelidir. Kuşkulu ağaçlara ve etrafındakilere, bitki müdafaa
uzmanlarının teklifiyle sistemik böcek ilaçları gövde enjeksiyonu yoluyla uygulanabilir. Ağır ziyan gören ağaçlar ise kesilerek uygun halde imha edilmelidir. Ergin böceklerin görülmesi durumunda, ilgili yetkililere haber verilerek müdahale edilmesi sağlanmalıdır.
Böceğin bilhassa tercih ettiği tipler olan kavak, çınar, turunçgil ve akçaağaç üzere ağaçlar nizamlı olarak
kontrol edilmelidir. Bu zararlının belirtileri hakkında mahallî halk, site yöneticileri, muhtarlar ve belediye
personeli bilgilendirilmeli; erken tespit ve gayret için toplumsal farkındalık artırılmalıdır.
10- Ağaçlara ziyan verdiği bilinen bu böceğin insanlara ziyan verme mümkünlüğü var mı? Havalar ısınıyor, ormanlık alanlarda daha çok vakit geçirilecek. Bu açıdan bakıldığında riskli bir durum var mı?
Dr. Öğr. Üyesi Yavuz Turan: Bu böcekler çiğneyici ağız yapısına sahiptir ve bitki ile beslenen canlılardır. Bu sebeple bu böceklerin beşerle bir kontağı yoktur. Yani insanı gelip bir sivrisinek üzere sokmaz, kaldı ki ağız yapısı esasen çiğneyici olduğu için bu türlü bir meseleye sebep olmaz. Lakin insan bu böceği eline alır ve sıkıştırırsa böcek kendini kurtarmak için ısırma refleksi gösterecektir bu durumda tahminen biraz can yakabilecektir. Ormanlık alanda vakit geçirecek beşerler için önemli bir risk olduğunu söylemek mümkün değildir.
