Eski bir sevgiliyi unutmanın ne kadar sürdüğünü 10 şahsa sorsanız, muhtemelen 10 farklı karşılık alırsınız. Kimileri bunun aylar, kimileri yıllar, hatta kimileri günler sürdüğünü söyleyebilir. Birçok kişi de ilginin müddetinin yaklaşık yarısı kadar bir vakit aldığı tarafındaki genel kanıya inanıyor. Fakat, Mart 2025’te Social Psychological and Personality Science mecmuasında yayınlanan bir araştırmaya nazaran, bu hususta artık daha kesin bir karşılığımız var.
Jia Y. Chong ve R. Chris Fraley’in, 300’den fazla iştirakçiyle yaptıkları bir çalışmada, bireylerin eski bir partnere olan bağlılıklarından büsbütün vazgeçmelerinin ne kadar sürdüğüne dair bir vakit çizelgesi oluşturması amaçlandı. Elde edilen sonuçlar ise epey şaşırtıcıydı.
Araştırma sonuçlarına nazaran, iştirakçilerin eski sevgililerine olan bağlılıkları fakat 4,18 yıl sonra yarı yarıya azaldı. Öbür bir deyişle, eski sevgiliyi büsbütün unutmak ortalama olarak sekiz yıl kadar sürebiliyor. Müelliflerin da belirttiği üzere, bu sonuçlar çeşitli faktörlerden etkilendi. Lakin birçok durumda, sekiz yıllık bu vakit çizelgesi en çok iki faktörden kaynaklandı; bağlanma biçimi ve eski sevgiliyle devam eden irtibat.
Eğer siz de bu sonuçlar karşısında şaşkınlığa uğradıysanız (belki de onayladıysanız), yalnız değilsiniz. Tekrar de bu şaşırtan sayılara karşın, bu bulgular aşk, bağlanma ve ayrılıklar üzerine yapılan daha geniş kapsamlı araştırmalarla çok uyumlu bir mana tabir ediyor.
DUYGUSAL ETKİ
Birçok insan için romantik tecrübeler, hayat uzunluğu sürebilecek nörolojik ve duygusal tesirler bırakabilir. Merhum antropolog Helen Fisher’ın da ortak muharriri olduğu 2005 tarihli değerli bir fMRI araştırmasına nazaran aşk, en azından beyniniz için duygusal bir durumdan çok motivasyonel bir durum olarak kabul ediliyor.
Oksitosin, dopamin ve norepinefrin üzere nörotransmitterlerin salgılanmasıyla bağlanma ve ödül hisleri artıyor. Bilhassa dopamin salgılanması, uyuşturucu bağımlılığınınkine emsal nörolojik tesirlere sahip olabilir. Benzeri halde, kortizol ve serotonin düzeyleri düşüyor, bu da sırasıyla daha düşük gerilim ve daha yüksek obsesyon düzeylerine yol açabilir.
Bu bağlamda, beyniniz aşkı bir histen çok bir motivasyon durumu olarak algıladığı için, sizi aşık kalmak için ne gerekiyorsa yapmaya ikna edecektir. Doğal olarak, bu güçlü nörotransmitter kokteyli beyninizin işleyişini değiştirebileceğinden, bir bağlantının varlığınızın her şeyi ve sonuncu hedefi üzere hissettirmesi kolaydır. Bu nedenle, bir bağ sona erdiğinde, bu durum yıkıcı bir tesir yaratabilir.
Bunu yalnızca bir kalp kırıklığı olarak pahalandırmak hakikat olmaz. Aşk beynin ödül sistemini etkilediğinden, bu durumu yoksunluğun ruhsal tesirlerine benzetmek daha yerinde olacaktır.
Bir vakitler sesini duyduğunuzda, telefonunuzda ismini gördüğünüzde yahut ortak alışkanlıklarınıza dahil olduğunuzda aldığınız o günlük dopamin tesiri artık yok. İşte bu yüzden, ayrılığın en doğrusu olduğunu bilseniz bile, beyniniz hala buna karşı çıkıyor; birincil ödül kaynağı olmadan kendini yine yapılandırmaya çalışıyor.
Her bağımlılık modelinde olduğu üzere, bu süreç de vakit alıyor ve birden fazla insanın beklediğinden çok daha uzun sürüyor. Yıllar sonra eski sevgilinizi faal olarak özlemiyor olsanız bile, o eski bağ hala duygusal izler bırakabilir. Muhakkak müzikler yahut kokular sizi geçmişteki muhakkak anlara geri götürebildiği üzere, eski sevgiliyi hatırlatan şeyler de sevgi ve alışkanlıklarla derinlemesine yerleşmiş hudut yollarını harekete geçirebilir.
Bu yollar, aylar hatta yıllar içinde oluştuğu için, birkaç haftalık bir kalp kırıklığından sonra kolay kolay kaybolmamaları anlaşılır bir durumdur. Beynin bu zihinsel ve duygusal altyapıyı büsbütün ortadan kaldırması için vakte, bazen de yıllara muhtaçlığı vardır.
DOĞRUSAL OLMAYAN YAS SÜRECİ
Dostane bir halde sonuçlanmış olsa bile, ayrılıklar bizi sayısız çözülmemiş hisle baş başa bırakabilir; güçlü bir kapanış dileği, ağır bir öfke ve hatta derin bir depresyon. Şayet ayrılık tecrübesini bir yas sürecine benzetiyorsanız, katiyetle haklısınız. Aslında, Adultspan Journal’ın 2020 tarihli araştırması, ayrılıkların dahil olduğu fakat bunlarla hudutlu olmadığı üzere, rastgele bir büyük ve üzücü hayat olayının yasla sonuçlanabileceğini kabul ediyor.
Ayrılık sonrası yaşanan yas, birçok istikametten Kübler-Ross’un yasın beş basamağı modelini yansıtıyor:
İnkâr: Münasebetin birdenbire bittiğinin yanlışsız olduğuna inanmayı reddetmek. “Bunun olmasına imkân yok” ya da “Hayır, bunu bana yapmaz” üzere tabirler bu durumda sıkça lisana getirilir.
Öfke: Acı, suçlamaya dönüşebilir. Size nasıl davrandıklarına, nasıl bu kadar çabuk hayatlarına devam ettiklerine yahut zamanlamanın ne kadar adaletsiz olduğuna öfkelenebilirsiniz. Bu öfke bir denetim hissi verse de aslında yarayı güzelleştirmez.
Pazarlık: Konuşmaları ve durumları tekrar tekrar zihninizde canlandırıp, işleri kurtarmak için ne söyleyebileceğinizi yahut yapabileceğinizi hayal edersiniz. Bu umutsuz “keşke” evresidir; keşke daha âlâ, daha dikkatli, daha az telaşlı olsaydınız.
Depresyon: Gerçekliğin yükü üzerinize çökebilir. İçinize kapanarak daima düşünebilir ve bir vakitler birlikte keyif aldığınız şeylere olan ilginizi kaybetmeye başlarsınız. Kaybın tartısını hissettiğiniz ve ümitsizliğe kapıldığınız yer burasıdır.
Kabullenme: Sonunda, bağlantının sona ermesini kabullenmeye başlarsınız. Hala ıstırap hissedebilirsiniz, fakat keskin acı yavaş yavaş azalacaktır. Onsuz bir geleceği görmeye başlarsınız ve hatta tahminen de bunu memnuniyetle karşılarsınız.
Sorun şu ki, bu basamaklar nadiren tertipli ve doğrusal bir formda ilerliyor. Eski bir fotoğraf gördüğünüzde yahut tanıdık bir koku duyduğunuzda büsbütün düzgünleşmiş üzere hissedebilir, lakin kendinizi tekrar yas tutarken bulabilirsiniz. Duygusal kapanış her vakit istediğimiz vakitte gerçekleşmez ve birden fazla insan için hiçbir vakit umduğumuz kadar net ve tatmin edici bir halde sonuçlanmaz.
Kabullenme etabına ulaştığınızda bile, duygusal kalıntılar her vakit büsbütün ortadan kalkmaz. Kendinizi hala onların sizi düşünüp düşünmediğini merak ederken yakalayabilirsiniz. Sizin o halinizin, tanıdıkları halinizin hala hafızalarında yaşayıp yaşamadığını düşünebilirsiniz.
Elbette bu kanılar onları geri istediğiniz manasına gelmez. Büyük olasılıkla, bunlar yalnızca bir vakitler yaptığınız derin duygusal yatırımın yankılarıdır. Ayrılmak daima duygusal bir süreç gerektirdiğinden ve bu süreç yıllarca şuurunuza girip çıkabileceğinden, birçok kişi için eski sevgiliden büsbütün vazgeçmenin neden birkaç aylık bir sıkıntı olmadığını açıklayabilir. Bu, hayatınızın neredeyse on yılına yayılabilen uzun ve yavaş bir çözülme sürecidir.
KİMLİK BÜTÜNLEŞMESİ
Uzun vadeli bağlarda sıkça rastlanan bir durum, psikologların “iç içe geçme” olarak isimlendirdiği ve her vakit olumlu bir sonuç vermeyen bir olgudur. 2022 tarihli bir araştırmaya nazaran bu, kişisellik ve birliktelik ortasındaki hudutların çok derecede bulanıklaştığı, her bir partnerde kademeli olarak benlik ve özerklik kaybına yol açan bir münasebet dinamiğini tabir ediyor.
Başka bir deyişle, “ben ve sen” yavaş ancak kesin adımlarla “biz” haline geliyor. İki başka birey üzere hissetmek yerine, ortak ve birbirine bağımlı bir kimliğe bürünmeye başlarsınız.
Bu gerçekleştiğinde, partnerler bağın gereksinimlerine kendi gereksinimlerinden daha fazla ehemmiyet vermeye başlayacaktır. Şahsî kanıları, hisleri ve istekleri daha az değerli hale gelecek ve ortaklar fikirler, amaçlar ve hisler açısından birbirlerinin uzantısı üzere olacaktır. Hatta bu birleşik ahenk hissini sürdürmek için hislerini bastırabilir yahut kendilerini söz etmekten kaçınabilir.
Doğal olarak bu cins partnerler ayrıldığında, bağın kaybı birebir vakitte benliğin büsbütün kaybı üzere hissedilir.
Paylaşılan bir kimlik olmadan, bir anda yıllardır yahut muhtemelen hiç sormadığınız soruları sormak zorunda kalırsınız. “Bu münasebet olmadan ben kimim? Artık ‘biz’ olarak düşünmediğime nazaran ne istiyorum?” İç pusulanız büsbütün tekrar ayarlanacaktır.
Bazıları için, alakanın referans noktası olmadan günlük kararlar almak bile zorlaşabiliyor. Ve kendi kimliğinizi yine inşa etmek, bağımsız ve kendi değerlerinize dayanan bir kimlik oluşturmak süratli bir halde gerçekleşmez, bilhassa de bağlılık derin yahut uzun süreliyse daha da yavaş olacaktır.
Talihsiz bireyler için, öteki beşerlerle çıktıktan yahut yeni bağlar kurduktan sonra bile, bu kimlik karmaşası ince yollarla devam edebilir. Kendinizi eski bağ kalıplarına nazaran reaksiyon verirken bulabilirsiniz. Ya da o bağlantıda birtakım modüllerinizin geride kaldığını hissedebilir ve onları tam olarak nasıl geri alacağınızdan emin olmayabilirsiniz.
Eski bir partnere bağlı olmayan net ve kendinden emin bir benlik hissine ulaşmak yıllar alabilir. Birtakım açılardan bu neredeyse varoluşsal bir krizdir; artık onlardan evvel olduğunuz kişiyi yine keşfetmeniz gerekecektir.
Bu yine keşif asla anlık olmaz. Hayat, onları sevdiğinizde kim olduğunuzdan farklı olarak kim olduğunuzu hatırlamanız için yeni fırsatlar sunduğundan, bu süreç yavaş yavaş gelişir. Bu bağlamda, “sevgili”, “eski sevgili” ve “eskiden tanıdığım biri” ortasındaki vakit dilimlerinin yıllara yayılması son derece anlaşılır bir durumdur.
