Marmara Denizi’nde 23 Nisan’da meydana gelen 6,2’lik sarsıntı bizi sarsıntı gerçeğiyle bir defa daha yüzleştirdi. Elbette hepimiz biliyoruz bir sarsıntı ülkesinde yaşadığımızı ancak mümkün bir zelzeleye hazır olmadığımızı da biliyoruz. Kaygımız bundan; oturduğumuz, çalıştığımız, girip çıktığımız binalara güvenmiyoruz. Sarsıntı anından ve sonrasından emin değiliz.
İrili ufaklı sarsıntılar sürerken ne yapacağımızı şaşırdık. Binalara girmekten korktuğumuz için parklara, bahçelere sığındık, imkânı olanlar kenti terk etti. Herkes tekrar bir zelzele çantası hazırlama telaşına düştü, telefonlarına erken ihtar uygulamaları indirdi. Ruhsal olarak da ağır bir süreçti yaşadığımız; zelzele anında geçirdiği şok nedeniyle saatlerce ağlayanlar, duyduğu her alarm sesiyle kendini sokaklara atanlar, zelzeleden çok alarm sesinden korkar hale gelenler ya da zelzele gerçeğini büsbütün inkâr etmeye başlayanlar oldu. Bir dehşet ikliminde çaresizce günler ve geceler geçirdik.
Bir yandan da gözümüz, kulağımız sarsıntı uzmanlarındaydı. Fakat pek umduğumuzu bulamadık. Hatta yapılan kimi açıklamalardan sonra başımız daha da karıştı. Kimi uzman büyük zelzelesi atlattığımızı kimi de felakete daha da yaklaştığımızı söyledi. Birtakım uzmanlar bu alanda eğitim gören bir üniversite öğrencisiymişiz üzere çok ayrıntılı bir anlatıma girişti, kimileri da yetkililere, gerçek soruyu soramadığını düşündüğü gazetecilere ve vaktiyle coğrafya dersini dinlemediği için izleyicilere kızdı.
Peki, bu girdabın içinden nasıl çıkacağız? Mümkün İstanbul sarsıntısına ait sorularımızı bu sefer ekranlarda pek görmediğimiz biliminsanlarına sorduk. Fikir ayrılıklarının nedenlerini araştırdık.
‘Ya büyük olacak ya da olmayacak deniyor fakat bunun bir ortası var’
Prof. Dr. Şerif Barış-Sismolog, Kocaeli Üniversitesi Jeofizik Mühendisliği
Depremi evvelce belirleme, erken ihtar, yer fiziği, afet eğitimi ve idaresi alanlarında çalışıyor.
◊ Deprem konusunda herkes bir şey söylüyor, iddiada bulunuyor. Biz kimi dinleyeceğiz?
Genellikle medyada uzmanı diye jeoloji mühendislerine, jeofizik mühendislerine, inşaat mühendislerine ve mimarlara zelzelesi soruyorlar. Sarsıntı bilimi sismolojidir. Mutlaka sismoloji bu işin merkezinde olmalı. Sarsıntısı ölçerek fayın yeraltındaki yapısını elde etmek için yapılan sismik tomografi çalışmasını yürüten bireyler sismologlardır. Jeoloji mühendisleri, jeoloji uzmanları fayları modelleyerek zelzele hakkında yorum yaparlar. Bir fayın uzunluğunu ve kabaca onun oluşturacağı zelzelesi sismolojiden elde edilmiş yaklaşık formüllerle öngörürler. Lakin fay onların her düşündüğü üzere olmayabilir. Yerin altı apayrıdır zira. O yüzden bu tartışmalar oluyor. Benim niyetim bu tartışmaların kendi ortamızda, yerbilimleri topluluğunda sempozyum, paneller ve çalıştaylarda yapılması. Kamuoyunun başı bu kadar karıştırılmamalı.
◊ Farklı görüşler var, her uzman öbür bir şey anlatıyor…
Çünkü beşerler ikiye ayrılıyor: Çok büyük zelzele olacak ya da hiç olmayacak. Lakin bunun ikisinin ortası olan durum da var. Benim görüşüm de o. Hiç zelzele olmayacak fikrine de büyük bir zelzele olursa felaket olacak, mahvolacağız, yüz binlerce bina yıkılacak görüşüne de katılmıyorum
◊ Ortası da var dediniz, ne demek istediniz?
Hiç zelzele olmama durumu mümkün değil. Kırılmamış bir kesim var. Marmara’da Büyükçekmece açıklarında bir sarsıntının hasar oluşturabileceğini, o kesimin binlerce yıl içinde vakit zaman büyük zelzeleler ürettiğini biliyoruz, bu bir. İkincisi, birçok araştırma var yabancıların ve Türk araştırmacıların yaptığı. Adalar Fayı’nın, Büyükçekmece açıklarındaki fayın kırıldığına dair yayınlar ve emareler var. ‘Bu sarsıntı muhtemel büyük bir sarsıntının aletsel büyüklüğünü azaltmıştır lakin onlarca yıl geriye çekmiştir’ üzere bir ifadeyi kullanmak şimdi mümkün değil. Bu zelzeleden önce mümkünlük modeli vardı. İstanbul’da 2016’da yapılan memleketler arası bir çalışma yayımlandı. 7’den büyük sarsıntının olma mümkünlüğü yüzde 47’ydi. Bu, her an zelzele olacak değil, vaktimiz var demekti. Ancak 6,5 yahut 6,8’in mümkünlüğü çok yüksektir. Büyüklükler arttıkça mümkünlük düşer. Bunları da kesin olarak, fakat ve lakin yeni bilgi geldikçe, sarsıntı hayli yapılan yeni bilimsel araştırmalarla ve de en nihayetinde de sarsıntı olduğunda görüp öğreneceğiz. Şunu da söyleyeyim; 7,5 sarsıntı beklentisi kesinlikle bu büyüklükte sarsıntı olacak manasında değildir. Toplum, medya, devlet buna nazaran hazırlığını yapsın diye en makus senaryo kabul edilmiştir.
◊ Son sarsıntının akabinde çok olumsuz açıklamalar da yapıldı…
Henüz gerilme dağılımı hesabını görmeden televizyonda yorum yapılınca o vakit beşerler gereksiz yere paniğe, endişeye kapıldılar. Kesin olmayan sonuçlarla toplumu huzursuz etmemeliyiz. Bilimsel sonuçlara dayanmayan öngörülerle insanların ruh sıhhatini ve ekonomilerini bozuyoruz. Gerçekleri söylemek, insanları bu hususta uyarmak elbette gerçek lakin sarsıntının üzerinden şimdi bir gün bile geçmeden, bilimsel bilgi ve sonuçlara bakmadan bu kadar kesin öngörüleri medyada ve toplumun önünde konuşmak topluma yarar değil, ziyan getiriyor.
◊ Peki, kimi biliminsanları neden çıkıp konuşuyor?
Ben bilimadamının topluma karşı bir sorumluluğu olduğunu, münasebetiyle yapılan çalışmaları görmeden, uzmanlıkları olmadan, kendi görüşlerini, öngörülerini bilimsel sonuçlar üzere topluma yansıtmaması gerektiğini söylüyorum. Halkın bize olan itimadı de sarsılıyor.
◊ Peki, hakikat bilgiye biz nasıl ulaşacağız?
AFAD’ın bir bilim kurulu var. Birçok pahalı hoca var. Tekrar İs-
tanbul Büyükşehir Belediyesi’nin (İBB) bir bilim kurulu var. Yalnızca yerbilimciler değil, zelzeleyle ilgili çalışan psikiyatristten tutun sosyoloğa kadar, mimarlardan tutun kent plancılarına kadar hocalar var. Bunların ortak açıklamalarına bakmak lazım. AFAD, Kandilli Rasathanesi ve üniversitelerin sarsıntıdan sonra hazırladığı raporlar var. Bunlar her üniversite tarafından sık sık yayımlanıyor.
‘Şehrin yapı stoku ve yeri söylendiği kadar makus değil’
◊ Sağlamlık açısından konutlara, işyerlerine güvenmiyoruz, haksız mıyız?
Peki, ne oldu bu zelzelede? O güvenmediğiniz konutlara ne oldu? Bu sarsıntı Doğu’da, İç Anadolu’da ya da Güneydoğu Anadolu’da olsaydı onlarca binayı yıkacak güçte bir sarsıntıydı. Neden yıkılmadı İstanbul’da? Zira bizim yapı stokumuz olduğundan makûs gösterildi, zelzeleler olduğundan abartılı gösterildi ve maalesef kaygı kültürüyle herkes buna inandı.
◊ Bu endişe iklimini kim yarattı?
Kimisi diyor ki; “Ben toplumu uyarmak zorundayım.” Korkutarak bu toplumdan tedbir almasını bekleyemezsiniz. Elbette devleti, belediyeleri, bakanlığı uyarmak bizim görevimiz. Lakin olduğundan fazla vefat göstererek bunu yapamayız…
◊ Yani şu ana kadar bize anlatılanlardan daha mı sağlam İstanbul?
Üç senaryo var; İBB tarafından biri Japonlara, ikisi Kandilli Rasathanesi’ne yaptırılmış senaryolar bunlar. Hiçbir senaryoda yüz binlerce binanın göçeceğine dair bir sonuç yok. Sonuçlar İBB’nin internet sitesinde duruyor. İkincisi, 99 sarsıntısında yamyassı göçen bina oranı yüzde 5. 6 Şubat Kahramanmaraş sarsıntılarında 1,7 milyon binadan yalnızca yüzde 2’si göçtü yani yamyassı oldu. Yamyassı olan binaların oranı, 11 ili etkileyen iki büyük zelzelede yüzde 2. Üçüncüsü, fay kentin içinden geçmiyor. Marmara Denizi’nden geçiyor. Bu çok büyük bir avantaj. Taban söylendiği kadar berbat değil. Kahramanmaraş, Hatay kadar berbat değil. Makus yerlerde de düzgün bina yaparsanız binalar ayakta kalır. Riskli bina diye kesinlikle yıkılacak manası çıkmaz. Hasar görebilir, orta ya da ağır hasar alabilir lakin kesinlikle çökecek değil. O da bu zelzelede biraz test edildi.
‘Eşya sabitlenmeli’
◊ Bu testten nasıl bir sonuç çıkardık?
Bir defa muhakkak biz toplum olarak maalesef zelzelelerde nasıl davranacağımızı öğrenmemişiz. Devletin farklı kurumları, AFAD, bakanlık, İBB; 25 yıldır birçok şey yaptı İstanbul için. Birçoklarını medya da toplum da bilmiyor. Lakin büyük kuruluşlar, büyük şirketler ve vatandaşlar maalesef gereğince hazırlık yapmadı. Beklenen hasarların olmayacağını ben söylemiştim aslında. Yapı stokunun da abartıldığı kadar çok makûs olmadığını, eski sarsıntılardaki hasar dağılımlarını, yapılan sarsıntı senaryolarının sonuçlarını bildiğim için bu zelzeleden evvel de söylüyordum.
◊ Sadece ferdi tedbirler, eğitimlerle olur mu? Binaların yenilenmesi, dönüşümü de kaide değil mi?
Bunun için de 1980 öncesi riskli yapılardan başlayarak hem yapıların hem de altyapının yenilenmesi lazım. Buna kimsenin bir şey dediği yok. Bu olmazsa olmaz. Lakin beşerler da zelzeleye dirençli hale gelmeli. Yani afet öncesi konutlarında, işyerlerinde eşyalarını, mobilyalarını, gereçlerini sabitlemeli. Zira bunlar savrulur, devrilir; insanları yaralar, öldürür. Kocaeli’nde 99 zelzelesinde, ölümlerin yüzde 3’ü binalardan değil, eşyalardan oldu. Yaralanmaların yüzde 50’den fazlasının nedeni de birebir. Afetleri önleyemeyiz, meyyit, yaralı sayısını sıfıra indiremeyiz fakat tedbir alarak azaltabiliriz. Büyük ekonomik kayıpları azaltabiliriz.
Uzmanlara nazaran beşerler sarsıntının kendisinden değil, binaların altında kalmaktan korkuyor.
‘Tarihsel kayıtlar, fayın tek modül kırıldığına dair ispat sunmamaktadır’
Prof. Dr. Nurcan Meral Özel-Boğaziçi Üniversitesi Kandilli Rasathanesi ve Sarsıntı Araştırma Enstitüsü Müdürü
Japonya’daki Hokkaido Üniversitesi’nde sismoloji alanında doktora yaptı. Akademik ve idari mesleği boyunca birçok değerli memleketler arası proje yürüttü.
Türkiye’de zelzele araştırma altyapılarının gelişimi ve teknoloji transferi bahislerinde rol oynadı.
◊ Son yaşanan 6,2 büyüklüğündeki sarsıntı ve artçıları sayesinde uzun müddettir sarsıntı aktivitesi
düşük olan Kumburgaz segmentinin davranışına yönelik temel bulgular elde edildi. Tüm aktivite,
1999 zelzeleleri sonrası yapılan deniz araştırmalarıyla haritalanan fay zonu içinde gerçekleşmekte olup kırılmayan yerleri bu haritalar ve aktüel aktivite sayesinde belirlemek mümkün.
◊ Şimdi bir haftası geçmiş bu sürecin en kısa vakitte sonlanması için çalışmalar 7/24 devam ediyor. Marmara Denizi içinden geçen faya ilişkin en fazla bilimsel çalışmayı yapan kurum Boğaziçi Üniversitesi Kandilli Rasathanesi Zelzele Araştırma Enstitüsü’dür (BÜ KRDAE). Hem bilgi toplayıp tahlil eden hem de bu datalarla master-doktora eğitimi yaptıran ve araştırmacı kimliğini milletlerarası bilim dünyasında geliştiren yegâne kurumdur. Toplanan datalar tüm araştırmacılara açıktır.
◊ Marmara Denizi’nin tabanında uzanan 150 km’lik Ana Marmara Fayı, Doğu Akdeniz’in tehlikeli sismik boşluklarından biridir. Büyük sarsıntılar üretme potansiyeli taşıyan bu fay, birden fazla segmentten oluşur. Karmaşık ve modüllü yapısı onu İstanbul sarsıntısını güç öngörülebilir bir tehdit haline getiriyor.
◊ Her segmentin farklı fizikî özellikleri var. Tarihi olarak bu segmentler 6,5-7,3 zelzeleler üretmiş ve tekrarlanma döngüsünde belirsizlikler gözlenmiştir. Birçok kaynak Marmara için 200-250 yıllık bir tekrarlama dönemi verse de bu, ülkü faylar içindir. Marmara’nın karmaşık fay geometrisi bu tıp kolaylaştırılmış modellerle açıklanamaz.
◊ İkinci bir belirsizlik de doğu ve batı segmentlerinin farklı davranıyor olması. Batı kesim (Ganos-Tekirdağ) daha tertipli, büyük zelzeleler üretirken doğu segmentler (Orta Marmara-Kumburgaz-Prens Adaları) küçük ve orta büyüklükte sarsıntılarla gerilim boşaltıyor. 2019 ve 23 Nisan 2025 sarsıntıları buna örnektir. Yaklaşık 12 km derinlikten başlayan ve yüzeye ulaşan bu zelzeleler kısmi güç boşalmasına neden olmuş, komşu segmentlere gerilim aktarmıştır. Zincirleme tesir, çoklu zelzele dizilerinin temelidir.
◊ Tarihi bilgilerde, Ana Marmara Fayı’nın tek modül halinde kırıldığına dair ispat yok. Bu da gelecekteki zelzelelerin kesimli ve çoklu olabileceğini gösterir.
◊ 1939 Erzincan’dan başlayıp 1999 İzmit ve Düzce sarsıntılarıyla Marmara Denizi’ne ulaşan 7’nin üzerindeki zelzeleler, Kuzey Anadolu Fayı’nın döngüsünü Marmara’daki sismik boşlukla tamamlamaktadır. Bu boşluğun 6-7 aralığında sarsıntılarla doldurulması, müşahedelerle örtüşmektedir (23 Nisan depremi). Her ne kadar ‘süper döngüler’ bilinse de Marmara Fayı’nın yakın periyotta 7,4’ün üzerinde büyük bir döngü oluşturma potansiyeli hudutlu görünmektedir.
◊ Muhtemel sarsıntılara ait farklı görüşlerin ortaya çıkmasının temel nedeni, araştırmacıların farklı bilgi birikimlerine dayalı olarak geliştirdikleri bilimsel modellerdir. Bu modeller, her yeni sarsıntı sonrası alandan elde edilen datalarla test edilmekte, gerektiğinde revize edilmektedir. Bu süreç, bilimin tabiatında yer alan dinamik ve daima gelişen bir yaklaşımı yansıtmaktadır. Bilhassa jeofizik mühendisliği hocalarımız ortasında temel hususlarda büyük görüş ayrılıkları bulunmamaktadır.
7/24 bilgi izleme
◊ KRDAE, 1999 Gölcük sarsıntısı sonrasında devlet kurumlarımızı ve kamuoyunu süratli, yanlışsız ve vaktinde bilgilendirme konusunda kıymetli bir rol üstlenmiştir. Hudutlu teknik imkânlara karşın, 7/24 data izlenmiş, geceleri toplanan ön datalar sabahları uzmanlarca değerlendirilmiş ve sonuçlar günlük olarak kamuoyuyla paylaşılmıştır. Bu süreç kamuoyunda büyük bir inanç oluşturmuş ve zelzele şuurunun gelişmesine değerli katkı sağlamıştır. Anlaşılmazlıklar endişelerin kaynağıdır. Bu nedenle toplum açısından
en kıymetli yaklaşım, bilimsel değerlendirmeler içinde mümkün en makus senaryoya nazaran hazırlık yapılmasıdır. Toplumu muteber ve yeni bilimsel bilgilerle bilgilendirmek, mümkün risklere karşı hazırlıklı olmak için büyük ehemmiyet taşımaktadır.
‘Ekrana bahsin uzmanı olmayanlar çıkıyor’
Dr. Gülsen Uçarkuş-İTÜ Jeoloji Mühendisliği Kısmı Öğretim Üyesi
Marmara Denizi, Doğu Anadolu Fayı ve başka etkin fay sistemleri üzerine paleosismoloji ve etkin tektonik odaklı projeler yürütüyor.
◊ Zelzele hakkında bilgi kirliliğinin artmasına sebep iki aktör var: Medya ve yerbilimciler. Medyanın yanlışsız uzmanlara ulaşma zaruriliği var. Örneğin ABD’de San Andreas Fayı, Japonya’da büyük fay sınırları var fakat buralarda yerbilimciler televizyonlarda sıkça konuşmaz. Zira halkı ilgilendiren kısım sarsıntı mühendisliğidir; binaların yer uygunluğuyla inşa edilip edilmediği üzere. Türkiye’deyse kimi yerbilimciler, zelzele araştırması yapmadan, yayın üretmeden ve projelerde yer almadan yıllardır ekranlarda konuşuyor.
◊ Biz günlerdir çalışıyoruz ancak çıkıp yorum yapmıyoruz. Zira yeni datalarla, sismolog ve jeolog hocalar birlikte zelzelesi anlamaya çalışıyoruz. Zelzele olur olmaz televizyona çıkmak, bu mevzuyu katiyetle anlamamanın birinci işareti. Şimdi zelzelenin düzeneği çözülmeden, fayın yüzeyde ne kadar kırıldığı bilinmeden senaryolar üretildi ve bunların birçok yanlıştı. Bu zelzelede deniz tabanında oluşan deformasyonun sismologlar tarafından incelenmesi gerekiyor. Bu araştırmaları yapacak olanlar, Kandilli Rasathanesi, Boğaziçi Üniversitesi ve başka üniversitelerin sismoloji kısımlarıdır.
◊ Aslında fikir ayrılığı yok. Yalnızca ekranlara bahsin uzmanı olmayanlar çıkıyor. Kuzey Anadolu Fayı, Erzincan’dan Saros Körfezi’ne uzanan bir levha sonu. Bu sistemin sırf 15 km’lik bir kısmında 6,2 büyüklüğünde bir zelzele yaşadık. “Enerji boşaldı, tehlike geçti” demek büyük bir yanılgı. Bu telaffuzlar, cehaletten kaynaklanıyor. Bu süreci bilimsel sorumluluğu olan akademisyenler üzülerek izliyor zira bilgi kirliliğini durdurmak neredeyse imkânsız. Fay, deniz tabanında uzanıyor ve birkaç modülden oluşuyor. Her fay segmenti vakitle yırtılır ve biz bunu zelzele olarak hissederiz. Şu an konuşulması gereken, İstanbul ne kadar hazır? Bu, jeologların değil, sarsıntı mühendislerinin ve risk uzmanlarının işi.
◊ 1999 İzmit ve Düzce, 2023 Kahramanmaraş sarsıntıları halkta derin izler bıraktı. Maraş’ta üç fay kesimi kırıldı, akabinde 8 saat sonra Malatya’da yeni bir kırılma yaşandı. Bu durum, zelzele fiziğiyle ilgili birçok ezberi bozdu. Bilim dünyasında saygın isimler, 6 Şubat zelzelelerinin literatüre büyük katkılar sağladığını belirtti. Herkes Adalar segmentinin kırılmasını beklerken, fay batıda Silivri açıklarında kırıldı. Bu tıp gelişmeler bilimsel platformlarda tartışılmalı. İstanbul’u ilgilendiren kısım, güneyimizde deniz tabanındaki tehlikeli fay sınırı. Kesimli yapısı nedeniyle
6-6,5 büyüklüğünde zelzeleler üretiyor. Bazen bu kesimler birlikte kırılırsa, 1509’daki üzere 7’lik sarsıntılar olabilir. Ancak aslında korkmamız gereken fay değil, binalar.
◊ Halkın yapması gereken tek şey hazır olmaktır. Fakat halk çok travmatize, çok hassas. O yüzden bilgi kirliliği büyük ziyan veriyor. Beşerler sarsıntının kendisinden değil, binaların altında kalmaktan korkuyor. Bu çok makus bir tecrübe ve yaşanmış bir gerçek. Medyanın buna hassas yaklaşması gerekiyor.
‘Denizin altında müşahede sınırlıdır’
Doç. Dr. Onur Tan-İstanbul Üniversitesi Cerrahpaşa Mühendislik Fakültesi Jeofizik Mühendisliği Kısmı, Sismoloji Anabilim Dalı
Türkiye/Ege/Kafkasya faal tektoniği, sarsıntı yırtılma modellemesi, sarsıntı büyüklüğü belirlemesi ve dönüşüm bağlantıları, zelzele tehlike tahlili üzere birçok alanda çalışmaları var.
◊ Marmara’da sarsıntı olmayacak demek bilimsel olarak imkânsızdır. Tarihi kayıtlarda yıkıcı tesiri olan zelzeleler olduğu bilindiğine nazaran yenilerinin de olması kaçınılmazdır. Bir zelzele sonrası yırtılan fayın uç kısımlarında tansiyon yüklenir. Coulomb Tansiyon Değişimi tahliliyle bu kestirim edilebilir. Teorik olarak 0.01 bar ek tansiyon, halihazırda tansiyon yüklü kayaçların kırılmasına neden olabilir. Marmara’daki ana fay üzerinde yeni bir zelzele oluşabilir. Bunun büyüklüğü ve vakti hesaplanamaz.
◊ Sarsıntı anındaki yırtılma, fay düzlemi üzerinde biriken güce ve hareketi engelleyen alanların dayanımına bağlı olduğundan büyüklük söylemek afaki olur. Medyada geçen küsuratına kadar verilen sayılar, bireylerin fayın muhtemel yırtılma uzunluğuyla ilgili kendi kanısının bir istatistiksel formülle büyüklüğe çevrilmiş kıymetleridir.
◊ Yerbilimciler olarak zelzeleler ve yerler üzerine bilgi toplar, yorumlar ve senaryolar hazırlarız. İnşaat mühendisleri yapılaşmayı, kent plancılar dirençli kentleri tasarlar. Yöneticiler de
uygulamayı sağlar. Fakat bu zincir ülkemizde kurulu değil. Bilhassa İstanbul yüksek katlı apartmanlar ve dar sokaklarla dolu. Son zelzelede beşerler açık alan bulamayarak kaldırımlarda bekledi. Büyük bir zelzelede bu sokaklara girilemeyeceği açıktır.
◊ Zelzeleleri anlamaktaki temel sorun, yeraltını direkt gözlemleyememektir. Yalnızca sismometrelerle dinleyip jeofizik tekniklerle tahlil ederiz. Bu datalar, farklı modellerle yorumlanır ve bilgi birikimine nazaran farklı çıkarımlara neden olur. Sarsıntının nedeni fay değil, yerkabuğunda biriken gerilmedir. Gerilme, kayaç dayanımını aştığında yırtılma başlar ve sismik dalgalar oluşur. Her yırtılma sonunda bir fay oluşur. Artçıların dağılımı, fayın yer içindeki uzanımını gösterir.
◊ Marmara’da fay zonu denizin altındadır, müşahede sonludur. Yalnızca etraftaki sismometreler ve kimi deniz tabanı formülleriyle bilgi toplanabilir. Bilimsel yaklaşım gereği farklı bilgiler farklı prosedürlerle tahlil edilir. Bu yüzden yorumlar da farklı olabilir. Asıl sorun, data toplamamış ve tahlil etmemiş birtakım akademisyenlerin kanılarını medyada mutlak yanlışsız üzere sunmaları. ‘Deprem uzmanı’ kavramı bilimsel olarak yoktur. Farklı disiplinlerden gelen bireylerin yorum yapması bilgi kirliliği yaratır. Bilimsel mecmualarda yayını olmayanların yorumları aldatıcıdır. Sarsıntı konusuna ömrünü vermiş uzmanların bile birinci saatlerde yorum yapması hakikat değildir.
‘Yerbilimleri dünyada en fazla alt disipline sahip bilim kollarından birisi’
Prof. Dr. Ziyadin Çakır-İstanbul Teknik Üniversitesi Jeoloji Mühendisliği Bölümü
Yüksek lisansını 1996 yılında İngiltere’deki Bristol Üniversitesi’nde, bütünleşik doktorasını Institut de Physique du Globe’da yaptı. Bilimsel mecmualarda yayımlanan çok sayıda makalesi var.
◊ Marmara Denizi içinde,
23 Nisan zelzelesinin doğusunda
7 ve civarı büyüklükte zelzele üretme potansiyeline sahip olan ve uzun vakittir kırılmayan fay modülleri mevcut. 23 Nisan zelzelesi bu faylar üzerinde gerilme artışına neden olmuş ve bu da beklenen İstanbul/Marmara sarsıntısını vakit bakımından daha öne çekmiş durumdadır.
◊ Uzmanlar ortasındaki görüş ayrılıklarının tek sebebi medyanın yanlış tavrı. Marmara ve hatta Türkiye genelinde hiçbir zelzele yahut fay çalışmamış ve bu bahislerde hiçbir bilimsel yayını ve münasebetiyle uzmanlığı olmayan şahıslara medyada yer verilmekte.
◊ Yerbilimleri dünyada en fazla alt disipline sahip bilim kısımlarından birisi. Bu nedenle sarsıntıyla ilgili sorular zelzele çalışan uzmanlara sorulur.
‘Ortada bilimsel bir tartışma yok’
Volkan Sevilgen-Jeofizik yüksek mühendisi, eski Kuzey Kaliforniya Zelzele Mühendisliği Araştırma Enstitüsü Başkanı
ABD Uluslararası Kalkınma Ajansı (USAID) Dış Afet Yardım Ofisi tarafından finanse edilen Balkan ülkeleri için dört yıllık olasılıksal sismik tehlike değerlendirmesini yönetti. Zelzele tehlikesi ve Coulomb gerilim etkileşimi üzerine çalışmaları seçkin jeofizik ve sismoloji mecmualarında yayımlandı.
◊ Aslında ortada bir bilimsel tartışma yok. Biliminsanlarının yaptığı bilimsel çalışmalar var, bir de üniversite unvanı taşıyan bireylerin basın açıklamaları. Gerçek bilimsel buluşlar, tıpkı gazetecilerin haber atlatması üzere, kimseye duyurulmadan yayımlanmak istenir; zira bilim dünyasında en pahalı şey atıftır. Saygın bir mecmuada makale yayımlamak kuvvetli bir süreçtir. Bu nedenle, bilimsel süzgeçlerden geçmiş makalelerle basına verilen ham demeçleri karşılaştırmamak gerekir. Bilimsel tartışma olması doğaldır. Zira hem bilgiler, hem yorumlar hem de evvelki çalışmalar vakitle gelişmektedir. Diğer bir yerde meydana gelen bir zelzeleden elde edilen bilgiler, sizi farklı bir yoruma götürebilir.
Deprem sonrası bireylerde anksiyete, depresyon, daima tasa üzere tesirler ortaya çıkabilir.
‘Günlük hayatımıza dört elle sarılmalıyız’
Klinik sıhhat psikoloğu Faruk Bozkır sarsıntının bireyler üzerindeki ruhsal tesirini anlattı: “İnsanlar kendi denetiminde olmayacak, olamayacak bir durumdan ötürü ağır bir gerilimle karşı karşıya.”
◊ Beşerler farklı reaksiyonlar veriyor zira herkesin ruhsal zenginliği birbirinden farklı. Bu nedenle kimi daha vakar, sakin davranabilirken kimi de biricikliğine, ömür hakkına yönelik önemli bir tehdit üzere algılayıp önemli bir anksiyete yaşayabiliyor.
◊ Kronik gerilimde fizikî, duygusal, bilişsel ve davranışsal birtakım belirtilerin kümelendiğini görüyoruz. Fizikî olarak yorgunluk, baş ağrısı, kas gerginliği, sindirim sorunları, uyku kalitesinin düşmesi, bağışıklık sisteminin bozulmasıyla hastalıklara karşı direnç düşüyor.
◊ Anksiyete, depresyon, daima telaş, duygusal duyarsızlık, genel bir huzursuzluk üzere tesirler ortaya çıkabilir. Kronik gerilim konsantrasyon ve motivasyon kaybına, berbat beslenme alışkanlıklarına, uyku düzensizliklerine, bağımlılıklara sebep olabilir.
◊ Zelzeleyle ilgili tedbirlerimizi almak; kurumlarda, fabrikalarda, okullarda, konutumuzda zelzeleyle ilgili tatbikatlarımızı yapmak, zihinsel ve fizikî olarak hazırlanmak sağlıklı ve hakikat bir yol.
◊ Doğal afetler hayatın gerçeği. Ebeveynlerin bu bahiste sağlıklı bir halde bilgi ve his alışverişi yapması, çocukları bu sürece bilişsel ve zihinsel hazırlaması kıymetli.
◊ Bir planın olması şahısta denetim hissini, özalgı denetimini arttırır. Bu türlü bir anda kendini savunmasız, çaresiz hissetmesi yerine yapabileceklerine odaklanması onu çok daha güçlü kılar.
◊ Günlük hayatımızın gerektirdiği, ana odaklanarak işimize, eğitimimize, meşguliyetlerimize, hobilerimize, rutinlerimize dört elle sarılmalıyız. Hem yarını düşünerek akılcı stratejiler geliştirmeli hem de bugünü düşünerek günlük hayatın olağan akışında kalmaya devam etmeliyiz.
