23 Nisan Çarşamba günü saat 12.49’da merkez üssü İstanbul’un Silivri ilçesi olan 6,2 büyüklüğünde meydana gelen ve 13 saniye süren zelzele etraf vilayetlerden de hissedildi. 17 vilayette hissedilen zelzele büyük bir panik yarattı. Akabinde en büyüğü 5.9 olan birçok artçı sarsıntı yaşandı.

Deprem bölgesinde yaşıyor olmanın şuuruyla, zelzeleye hazırlıklı olmamız gerekiyor fakat sakin kalamıyor, yıllardır öğrendiğimiz yanlış bilgileri uygulamaya çalııyor ya da panikle yanlışsız bildiğimiz şeyleri de unutuyoruz.

Yaşadığımız bu zelzelede rastgele bir can kaybı yaşanmadı lakin yüksekten atlama nedeniyle 236 kişi yaralandı. Bu da bize bir sefer daha sarsıntı anında ne yapmamız gerektiği konusunda bilinçlenmemiz gerektiğini hatırlattı.

Yaşadığımız her sarsıntı sonrası uzmanlar çıkışlara koşmanın, balkon yahut pencereden atlamanın, asansör kullanmanın ve elektrik düğmelerine dokunmanın büyük risk taşıdığını belirtiyor lakin sarsıntı anında duyduklarımızı bildiklerimizi maalesef unutuyoruz.  

Ülkemizde çok sayıda fay zonu var ve bu nedenle her an sarsıntı gerçeğiyle yaşıyoruz. Bilhassa İstanbul’da beklenen büyük zelzele hepimizin kaygılarını tetikliyor. 

BAŞ UCUMUZDA ZELZELE ÇANTASI BOYNUMUZDA DÜDÜK

Her zelzele haberinden sonra deprem çantalarını doldurup baş ucumuza koyuyor, bir iki hafta boynumuzda düdükle yatıyor lakin vakit ilerledikçe düdüğü bir kenara çantayı bir kenara atıyoruz. Ta ki bir diğer zelzele ile endişelerimiz tekrar tetiklenene kadar…Peki, zelzele çantası sahiden hayati bir kıymete sahip mi? Her meskende kesinlikle sarsıntı çantası bulundurulmalı mı? Zelzele esnasında ve sonrasında hayatta kalmayı sağlayan daha kıymetli ayrıntılar neler?

Yıllardır yurt içi ve yurt dışı takımıyla birlikte zelzelelerde 250’ye yakın kişiyi enkaz altından kurtaran AKUT Kurucu Başkanı ve Acil Tıp Uzmanı, Doç. Dr. Mustafa Ferudun Çelikmen, bugüne kadarki müşahedelerine dayanarak depremlerde enkazda kalmaktan kurtulup da hayatta kalmayı başaran hiç kimsenin yanında zelzele çantası olmadığını söyleyerek zelzelede hayat kurtaran bilgileri Hurriyet.com.tr okurları için aktardı.

Yıllardır zelzeleye hazırlıklı olmakla ilgili alınacak tedbirler listesinin en başında ‘Evde sarsıntı çantası bulundurmak’ gelir.  Öncelikle zelzele çantasının mantığına bir göz atmak gerekir. Sarsıntı çantasının emeli, zelzele esnasından binadan çıkamayan ve enkaz altında kalanların hayatta kalmasını sağlamak mıdır yoksa binadan çıktıktan yardım gelene kadar hayatta kalmamızı ve işlerimizi kolaylaştırmak için gereksinimlerimizi karşılamak için mi? 

SAVAŞ SIRASINDA SIĞINAKTA KALANLAR İÇİN ORTAYA ÇIKMIŞTI

Öncelikle sarsıntı çantasının kökeni nedir? Ne vakit hangi gayeyle ortaya çıktı?

Çelikmen, bu sorumuza şöyle cevap verdi:

“Deprem çantası, İkinci Dünya Savaşı sırasında Londra’nın bombalanması sırasında metroda sığınakta kalan insanların mama gereksinimi, haberleşmek için radyo gereksinimi, beslenmek için konserve, aydınlanmak için ışık, ısınmak için battaniye muhtaçlığı nedeniyle ortaya çıktı. İşte bu nedenle sonradan bu zelzele çantası rant haline dönüştü.”

”Deprem çantası ne kadar gerekli? Çantayı konutta mi tutmalıyız yoksa araçlarımızda mı saklamalıyız?

Çelikmen, binaların yıkıldığı şiddetli zelzeleler sonrasında bina etrafında ve kapalı otoparklarda bulunan araçların birçok enkaz altında kaldığını, bunu 6 Şubat sarsıntılarında şahsen gözlemlediğini, gelecekte yaşanacak yıkıcı sarsıntılarda de durum farklı olmayacağını söyledi. ve ekledi: “Yani sarsıntı çantalarını hazırlayıp araçlarda saklamak pek mantıklı değil. Ayrıyeten araç içinde koruma ettiğimiz zelzele çantasının içindekiler bozulabilir.”

‘DEPREM ÇANTASI AYAĞINIZDA BİR PRANGADIR’

Bir zelzele yaşadığımızda maksadımızın birinci sarsıntıyı hissettiğimiz andan itibaren sevdiklerimizle birlikte enkaz altında kalmaktan kurtulmak olduğunu söyleyen Çelikmen, bunun için evvelden hazırladığımız acil aksiyon planını uygulamak gerektiğini ancak o esnada sarsıntı çantasının ayağımıza takılan bir pranga gibi’ olduğunu söyledi ve kelamlarına şöyle devam etti:

VALİZ ÜZERE ÇANTALARIN KİMSEYE YARARI OLMAZ

“Deprem çantalarında pasaport, değerli evrak takı ve mücevher saklama gözlerinin olduğunu, çantadan çok koca bir valize dönüşen bu çantaların meskende gözümüzün önünde tutulması gerektiğinin söylendiğini söz eden Çelikmen, bir sallantı hissettiğinizde çoluğu çocuğu bırakıp o panikle kimsenin bu çantaya sarılmayacağını, valiz üzere çantaların kimseye yararı olmadığını söyledi ve kelamlarına şöyle devam etti:

“Bu bağlamda hazırlanması gereken en kıymetli şey kocaman valizlere dönüşmüş çantalar değil şarjı dolu bir cep telefonu ve bir pet şişede sudur. Ayrıyeten zelzele esnasında alacağınız durum zelzele çantasında çok daha değerli ve hayat kurtaran bir tedbirdir.”

YANINIZDA ÇANTA OLSA DAHİ UZANIP ALAMAYABİLİRSİNİZ

Yıllardır sarsıntılarda enkaz altında kalan insanlara müdahale eden ve pek çok insanın hayatını kurtaran bir uzman olan Doç. Dr. Mustafa Ferudun Çelikmen’e bugüne kadarki müşahedelerine dayanarak enkazdan kurtulan insanların yanında zelzele çantası görüp görmediğini sorduğumda şu yanıtı aldım:

“Bugüne kadar bir tek kişi bile yanında sarsıntı çantası olduğu için enkazdan kurtarılmadı. Enkaz altında kalan insanları hareket kabiliyeti çok sonludur ve çoğunlukla kıpırdayamazlar. Yanında çanta olsa dahi kolunu uzatıp o çantayı alamayabilir. Bu nedenle asıl işinize yarayacak şey sarsıntı çantası değil, cep telefonu ve sudur diyorum.” 

1992 yılından beri afet sonrası çalışmaların içinde şahsen yer alan Çelikmen, yalnızca zelzele özelinde değil her vakit yatağınızın yanına bir pet şişede su koymanızı tavsiye ettiğini bunun hayati değere sahip olduğunu söyledi.

ARTIK CEP TELEFONLARIMIZ BİRER DEPPEM ÇANTASI GİBİ

Cep telefonlarının her vakit ulaşabilir yerde, yatarken uzanabileceğimiz yerde olması ve her vakit şarjının dolu olmasının bu türlü durumlarda en değerli şey olduğunu söz eden Çelikmen, zelzele çantaları yerine yalnızca su ve telefonun sarsıntı sonrasında kâfi olacağını, zaten cep telefonlarımızın birer zelzele çantası üzere olduğunu belirtti fakat cep telefonu şarjlarının dolu olmasına ek olarak kesinlikle yanı başımızda dolu bir powerbank ile uyumamız gerektiğini de hatırlattı.

Peki ya her zelzeleden sonra satış patlamasına neden olan düdükler ne kadar işe yarıyor?

Deprem çantalarında bulunan düdük, fener, radyo üzere aletlerin artık cep telefonlarımızın içinde olduğunu, hatta banka kartları yerine uygulamalar üzerinden QR kodu ile paramızı çekebileceğimizi, bu nedenle cep telefonlarımızın birer zelzele çantası üzere olduğunu belirten Çelikmen, tıpkı vakitte cep telefonlarımız sayesinde hem bulunduğumuz pozisyonu atarak yardım talep edebileceğimizi hem de dışarıyla irtibat kurabileceğimizi lakin bunun için akıllı telefonlarımızın her sallantıda ulaşabilir bir uzaklıkta olmasına dikkat etmemiz gerektiğini tekrarladı.

DEPREM ANINDA MASA-SIRA ÜZERE EŞYALARIN ALTINA GİRMEK NE KADAR YANLIŞSIZ?

Yıllardır bize okullarda, sinemalarda sarsıntı anında sıraların masaların altına girmek ya da eşyaların ayak kısmına tutunmak gerektiği öğretildi. Çelikmen ise bunun da bilinen bir yanlış olduğunu, ‘Çök-Kapan-Tutun’ tekniği olarak bilinen bu hareketin yerine cenin konumunun hayat kurtardığını söyledi.

Bugüne kadar yıkılan bir binada çök-kapan-tutun tekniği ile kurtulan bir tek hadise görmediğini de belirten Çelikmen, zelzele anında bu konumu alan bir kişinin kişi binanın yıkılması durumda en ölümcül darbeyi alabileceğini söyledi ve neden bu metodun neden yıllarca uygulandığını şu sözlerle açıkladı:

“Soğuk Savaş yıllarında Sovyetler Birliği, ABD hidrojen bombası patlattığı için vatandaşlarına camdan geçen ancak tuğladan geçemeyen gama radyasyonuna karşı cam düzeyinin altında durmayı amaçlayan bu tekniği öğretmişti. 1950’lerin bilgisi olan bu sistem maalesef vakit içinde yaygın bir korunma tekniği haline geldi. Yıkılmayacak binada bu tekniğin kullanılması hakikat olabilir ancak yıkılan binalarda bu teknik kullanılamaz. Japonya’da ABD’de mantıklı ve geçerli olabilir zira onlar ‘bina yıkılmasın değil, başlarına bir şey düşmesin’ derdinde.”

Fotoğraf: AKUT Kurucu Başkanı ve Acil Tıp Uzmanı, Doç. Dr. Mustafa Ferudun Çelikmen

CENİN DURUMU NEDEN HAYAT KURTARIYOR?

Depremde en makus senaryoyu düşündüğümüzde neden enkaz altında cenin konumunda olmak kıymetli? Bugüne kadar enkaz altından çıkardığınız şahısları genelde hangi durumda buluyorsunuz?
Bu sorumuza Çelikmen şöyle cevap verdi:

“Bugüne kadar enkaz altından çıkardığımız şahıslar daima bu konumdaydı, zira bu durum amacı küçülttüğü için hayatta kalma talihini artırır. Çök-kapan-tutun konumunda yaklaşık 1 metre üzere bir alana muhtaçlık vardır. Sağlam bir eşyanın yanında yere yatıp cenin konumunda uzanmak için ise 40 santimetre kalça yüksekliği gerekli. İşte o 40 santimetre ile 1 metre ortasındaki fark hayat kurtarıyor. Bu nedenle zelzele esnasında aldığınız konum bu kadar değerli ve hayati.”

TEORİK BİLGİ DEĞİL KURTULANLARI GERÇEĞİ

“Yıkım kararı alınan iki binada cansız modellerle bu durumu simüle ettiğimizde ezilse bile yok olmayan eşyaların yanında olabildiğince maksat küçültmenin yani cenin durumunun daha esirgeyici olduğunu gördük.” diyen Çelikmen, bina yıkılırsa ve enkaz altında kalınırsa bu bahtı yeterli kullanmak gerektiğini, yani bu bilginin teorik bir bilgi olmaktan çok kurtulanların gerçeği olduğunu kelamlarına ekledi.

Ayrıca 6 Şubat sarsıntısında olduğu üzere soğuk havalarda hipotermi riskine karşı da cenin durumu gözetici bir durumdur. Bebekler küçük oldukları ve içgüdüsel olarak bu durumu aldıkları için yaralanma risklerinin azalır.

NASIL HAYAT ÜÇGENİ OLUŞTURMALIYIZ?

Peki sarsıntı esnasında nasıl hayat üçgeni oluşturacağız? Buzdolabı çamaşır makinesi üzere büyük eşyaların yanına sığınmak yanlışsız mu?

Deprem anında içinde bulunduğumuz bina yıkılsa dahi binayı ayakta tutan kolonlar ve kirişlerin yarattığı boşlukların hayat üçgeni oluşturduğunu, bunu tıpkı kitabın ortasına koyduğumuz kalemin yarattığı boşluğa benzediğini söyleyen Çelikmen, bu hayat üçgenlerine örnekler verdi:

• Yataklarınızın altındaki bazaları kitaplarınızla, nevresimlerinizle, eşyalarınızla doldurun.• Başınıza düşme ihtimali olan eşyaları duvara sabitleyin.

• Altı dolu baza ya da eskinin çeyiz sandıkları üzere eşyalar sağlam eşyalardır. Bu eşyaların yanına cenin durumunda ulaşabilirsiniz.

• Buzdolabı, çamaşır makinesi, bulaşık makinesi üzere eşyalar büyük eşyalardır ve sağlamdır hissiyatı uyandırır. Ancak bu büyük makinelerin içleri boştur, saçtan yapıldığı için incedir. Bu nedenle sarsıntı anında bu eşyaların yanına çöküp kendinizi müdafaaya çalışmayın.

• Kitapların betonarme yığıntılara karşı önemli direnç gösterirler. Kask ve baret üzere eşyalar her an elimizin altında olmayabilir lakin bunlara gerek kalmadan başınızı kalın kitaplarla koruyabilirsiniz.

• Uykusu ağır olanlar ve sarsıntıda uyanamayanlar için özel sismik alarmlar, tavandan sarkan lamba-avizelerin altına balıkçı zili bağlamak, yatağın başucunda bir raf üzerine sallantıda başınıza düşecek bir plastik bardak içine su koymak, gardırop üzere eşyaların en üst kenarına sarsıntıda fikir şıngırtı çıkaracak bir kumbara koymak üzere uyandırıcı tedbirler işe yarayabilir.

 ARAÇ İÇİNDE UYUMAK YERİNE UYKU TULUMUNDA UYUYUN

Dün gece birden fazla insan tekrar büyük bir sarsıntı olur korkusu ile çadırlarda ya da araçlarının içinde uyudu. Gece sıcaklıklarının hala düşük olması nedeniyle otomobilin klimaları açılıp ısınmaya çalışanlar oluyor. Bu halde uyumanın risklerinden bahseder misiniz?

Çelikmen’in araç içerisinde uyayanları şu sözlerle uyardı:

“Özellikle fosil yakıtla çalışan araçlarda kapalı otoparklarda araç daima ısınma emelli çalıştırılırsa karbonmonoksit zehirlenmesi olabilir. Elektrikli araçların da yeniden ısınma hedefli daima çalıştırılması durumunda bataryası zayıflar. En hoşu aile fertleri sayısınca araçların bagajında her vakit işe yarayacak -10 konfor derecesine sahip uyku tulumu bulundurup,yaz-kış farketmeksizin rahatça onun içinde uyumaktır.”