Dün Marmara Denizi’nde evvel saat 12.13’te 3,9 ve akabinde 12.49’da ise 6.2 büyüklüğünde iki zelzele meydana geldi. 6.2’lik sarsıntının akabinde en büyüğü 5.9 olan yüzlerce artçı meydana geldi ve gelmeye de devam ediyor.
Şiddetli sarsıntının akabinde beşerler sokaklara döküldü. Çok sayıda insan meskenlerine giremedi, geceyi otomobillerde, parklarda, bahçelerde geçirdi. Meskenlere girenler de haliyle televizyondan, toplumsal medyadan zelzele haberlerini takip etti.
Bazı çocuklar sarsıntı gerçeğiyle birinci sefer tanışırken, kimileri sallantının tesiriyle çok korktu. Kimisi “Anne ne oluyor, neden dışarı çıkıyoruz” diye sordu, kimisi ise tekrar sarsıntı olur dehşetiyle meskene girmek istemedi. Kimisi televizyonda gördükleri, duydukları zelzele haberlerinden etkileniyor kimisi ise neden otomobilde uyuduklarını anlamlandıramıyor.
Peki anne babalar çocuklarına zelzele gerçeğini nasıl anlatmalı? Çocuk ve Ergen Psikoloğu Buse Başakgil anlattı.
1- ZELZELESİ VE AFET DURUMUNU ÇOCUKLARA NASIL ANLATMAK GEREKİYOR?
Depremler, tabiatın bir gerçeği. Fakat çocukların bu gerçekle birinci müsabakaları birçok vakit endişe, telaş ve belirsizlikle dolu olur. Bu yüzden, biz yetişkinlere büyük bir sorumluluk düşüyor. Zira bir çocuğun zelzelesi nasıl algıladığı, onun gelecekteki itimat hissini direkt etkileyebilir. Çocuklara sarsıntısı anlatmak sarsıntı anı yahut sarsıntının çabucak sonrasına bırakılmamalıdır. Aslında bu yalnızca sarsıntı değil, öbür doğal afetler için de geçerli. Çocuğun yaşına uygun anlayabileceği kolay ve gerçek bilgi vermek, sakin ve inanç verici olmak, hazırlık sürecinde iştirake müsaade vermek, oyun ve öykülerle öğretmek, soru ve hislere alan açmak gerekir.
2- ZELZELESİ HANGİ YAŞ KÜMESİNE NASIL ANLATMALIYIZ?
Çocukların yaşı, gelişim seviyesi ve evvelki yaşantıları, onlara neyi nasıl anlatmamız gerektiğini belirler. Yani “her yaşa birebir formda anlatılmalı” üzere bir yaklaşım hakikat değil. 3 yaş kümesindeki çocuklar kimi şeyleri daha net anlamaya başlarlar ancak hala hayal ve gerçek ortasındaki sonlar çok net değildir. Zelzelenin ne olduğunu kolay bir halde anlatabilirsiniz: “Bazen yerin altındaki taşlar birbirine sürtünür, o vakit yer biraz sallanır fakat biz ne yapacağımızı biliyoruz” halinde sarsıntısı tanımlayabiliriz. 3 yaş kümesi çocuklara sarsıntı üzere karmaşık ve potansiyel olarak korkutucu bir mevzuyu anlatırken oyun en tesirli araçlardan biridir. Bu yaş kümesinin dünyayı hareket ederek, görerek ve oynayarak keşfettiğini unutmayalım.
‘GÖRMEZDEN GELMEK GÜVENSİZLİK YARATIR’
7 yaş civarındaki çocuklar, bilişsel gelişim olarak ‘gerçek’ ve ‘hayal ürünü’ ayrımını yapabilecek noktaya gelirler. Bu yaş, çocukların hem sorgulamaya başladığı hem de etrafında olan biteni daha derinlemesine anlamlandırmaya çalıştığı bir devirdir. Münasebetiyle, daha büyük çocuklara yani 7 yaş ve üzerindeki çocuklara zelzele üzere önemli hususlarda yaklaşımımız hem dürüst hem de destekleyici olmalıdır.
Bu yaşta çocuklar “bize bir şey olmaz” üzere aldatıcı cümleleri sorgularlar. Şayet bir zelzele yaşanmışsa yahut haberlere yansımışsa, büsbütün görmezden gelmek güvensizlik yaratır. Şu tabirleri kullanabilirsiniz: “Evet, sarsıntı tabiatta vakit zaman olan bir olaydır. Lakin biz tedbir alırsak, kendimizi daha inançta hissederiz. Tıpkı yangın çıkarsa çıkışı bilmemiz üzere.”
7 YAŞ ÜSTÜ BİLHASSA BU SORULARI SORABİLİR
7 yaş ve üstü çocuklar bilhassa şunları sorabilir: “Bize de olacak mı?”, “Evimiz yıkılır mı?”, “Ya seninle bir arada olmazsam?” Bu soruları karşılıksız bırakmak ya da “sen bunları düşünme” demek onları yalnızlaştırabilir. “Bize de olabilir lakin biz tedbir alırsak ziyan görme ihtimalimiz azalır. Ben her vakit seni korumak için elimden geleni yapacağım.”
Bu yaş kümesi hislerini artık daha açık tabir edebilir lakin hâlâ kaygı ve korkuyu nasıl yöneteceklerini tam bilemezler. Korkmasına müsaade verin. “Korkman çok olağan, ben de küçükken korkardım” diyerek empati kurun. “Birlikte neler yapabileceğimizi konuşalım mı?” deyin ve tahlil üretmeye geçin. 7 yaş ve üzeri çocuklar artık sorumluluk alma duygusu geliştirmeye başlar. Bu yüzden bilgi aktarımını katılımla desteklemek çok tesirli olur. 7 yaş ve üzeri çocuklar artık sorumluluk alma duygusu geliştirmeye başlar. Bu yüzden bilgi transferini katılımla desteklemek çok tesirli olur. Bir arada sarsıntı çantası hazırlayın. “Sence neler koymalıyız?” diye sorarak dahil edin. Ailece bir acil durum planı yapın. “Deprem olursa hangi çıkıştan çıkarız, buluşma yerimiz neresi olur?” üzere kararları birlikte verin. Okuldaki tatbikatları onunla konuşun. Sorumluluk vermek, çocuğun inançta hissetmesini sağlar.
3- ÇOCUKLARI ZELZELE HABERLERİNDEN BÜSBÜTÜN UZAK MI TUTMALIYIZ?
“Haberleri izlemesin, hiçbir şey bilmesin; koruyayım.”
“Nasıl olsa duyacak, o vakit her şeyi birlikte izleyelim.”
Çoğu ebeveyn bu ikilemde kalıyor. İkisinin de çok uçları çocuklar için ülkü değil. Asıl amaç, çocuğun yaşına ve duygusal olgunluğuna uygun biçimde gerçek bilgiyle müsabakasını sağlamak, ancak duygusal yükü kaldırabileceği kadarını vermek olmalı. Çocukları sarsıntı haberlerinden büsbütün uzak tutmak gerekmez lakin nasıl ve ne kadarına maruz kaldıkları kesinlikle ebeveynin rehberliğinde olmalıdır. Pekala nelere dikkat etmeliyiz?
– Travmatik imajlardan koruyun: Yıkılmış binalar, enkaz altındaki beşerler, ağlayan şahıslar üzere imgeler 7-8 yaşındaki çocuklar için bile ağır duygusal yük oluşturabilir. Bu yüzden imajlı haberler yerine, konuşarak açıklama yapmayı tercih edin.
– Süreyi sınırlayın: Haber izleme mühleti kısa tutulmalı. Uzun müddet maruz kalmak hem endişeyi hem çaresizlik hissini artırır.
– Soru sormalarına müsaade verin: “Sana bu haberler ne hissettirdi?” diye sorun. Korktuklarını söylerlerse küçümsemeyin, “Korkmuş hissetmen çok olağan, ben de izlerken üzülüyorum ancak biz elimizden geleni yapıyoruz” deyin.
– Alternatif içeriklerle destekleyin: Kurumların hazırladığı yaşa uygun görüntüler, kitaplar yahut çizgi sinemalarla sarsıntısı anlatmak daha tesirli ve inançlı olabilir.
4- ZELZELEDEN KORKAN, MESKENE GİRMEK İSTEMEYEN YA DA ÇOK ENDİŞELENEN ÇOCUKLARI NASIL SAKİNLEŞTİRMELİYİZ?
Depremi yaşamak, bilhassa çocuklar için yalnızca bir sarsıntı değil, birebir vakitte inanç hissinin sarsılması demektir. Şayet çocuk meskene girmek istemiyorsa, sarsıntıyla ilgili sık sık sorular soruyorsa, uykuları bozulmuşsa, daima tetikteyse ya da sonlu görünüyorsa, bunlar büsbütün olağan ve anlaşılabilir reaksiyonlardır ancak hakikat bir yaklaşımla bu kaygılar vakitle azalır ve yerini itimat duygusu alır. Zelzele sonrası birtakım çocuklar meskenin “tehlikeli” olduğunu düşünebilir. Onu zorla meskene sokmak karşıt tepebilir. Bunun yerine:
Kademeli olarak alıştırın:
— Birinci gün birlikte kapının önünde oturun.
— Sonraki gün camdan içeri bakın.
— Akabinde birlikte kısa müddetliğine içeri girin (sevdiği oyuncağı almak gibi).
— Her adımda yanında olun ve “Bak, buradayız, güvendeyiz” üzere cümlelerle destekleyin.
— Güvendiği bir objeyle (oyuncak, battaniye vb.) içeriye girmesine müsaade verin.
Sakinleştirici rutinler oluşturun
Deprem sonrası çocukların günlük rutini bozulduysa, bu da güvensizlik yaratabilir. Bu yüzden:
— Uyku saatini nizama sokun.
— Uyumadan evvel kısa bir öykü okuyun.
— Birlikte “nefes alma oyunları” oynayın (burnundan derin nefes al – ağzından ver).
— “Güvende olma kutusu” yapın (içine sevdiği objeleri koysun, gerektiğinde açsın).
Yaratıcı yollarla tabir etmelerine müsaade verin
Kimi çocuk hislerini sözcüklerle değil, oyunla ya da fotoğrafla anlatır.
Bunları teşvik edin:
— Fotoğraf yapmasına müsaade verin (depremle ilgili çizimler olabilir).
— Oyun kurmasına fırsat verin (lego, evcilik, kukla oyunlarıyla korkusunu dışa vurabilir).
— Kıssa uydurup anlatmasına dayanak olun: “Sen sarsıntı kahramanı olsaydın ne yapardın?”
Zaman tanıyın – her çocuk farklı süratte toparlanır
Bazı çocuklar birkaç gün içinde olağana dönerken, kimileri için bu süreç haftalar sürebilir. Sabırlı olun. Reaksiyon göstermeyin, tez ettirmeyin.
