Yer kabuğu içindeki kırılmalar nedeniyle ani olarak ortaya çıkan titreşimlerin dalgalar halinde yayılarak geçtikleri ortamları ve yeryüzeyini sarsma olayına sarsıntı denir.

Deprem, insanın hareketsiz kabul ettiği ve inançla ayağını bastığı toprağın da oynayacağını ve üzerinde bulunan tüm yapılarında hasar görüp, can kaybına uğrayacak halde yıkılabileceklerini gösteren bir tabiat olayıdır.

DEPREM NEDEN OLUR?

Yerkabuğunu oluşturan “Levha”ların, Astenosferdeki konveksiyon akımları nedeniyle hareket halinde olduklarını ve bu nedenle birbirlerini ittiklerini yahut birbirlerinden açılmakta ve bu olayların meydana geldiği zonlar da zelzele bölgelerini oluşturmaktadır.

Birbirlerini iten ya da oburunun altına dalan iki levha ortasında, harekete pürüz olan bir sürtünme kuvveti vardır. Bir levhanın hareket edebilmesi için bu sürtünme kuvvetinin giderilmesi gerekir.

İtilmekte olan bir levha ile bir öteki levha ortasında sürtünme kuvveti aşıldığı vakit bir hareket oluşur. Bu hareket çok kısa bir vakit ünitesinde gerçekleşir ve şok niteliğindedir. Sonunda çok uzaklara kadar yayılabilen zelzele (sarsıntı) dalgaları ortaya çıkar. Bu dalgalar geçtiği ortamları sarsarak ve zelzelenin oluş istikametinden uzaklaştıkça gücü azalarak yayılır. Bu sırada yeryüzünde, bazen gözle görülebilen, kilometrelerce uzanabilen ve “Fay” ismi verilen kırıklar oluşabilir. Bu kırıklar bazen yeryüzünde gözlenemez, yüzey örtüsü ile üzerlenmiş olabilir. Bazen de eski bir sarsıntıdan oluşmuş ve yerüzüne kadar çıkmış, fakat vakitle örtülmüş bir fay tekrar hareket edebilir.

Depremlerinin olusumu “Elastik Sıçrama” (Elastic Rebound) teorisi ile açıklanır. Bu teoriye nazaran, herhangibir noktada, vakte bağımlı olarak, yavaş yavaş oluşan ünite deformasyon birikiminin elastik olarak depoladığı güç, kritik bir pahaya eriştiğinde, fay düzlemi boyunca var olan sürtünme kuvvetini yenerek, fay çizgisinin her iki tarafındaki kayaç bloklarının birbirine izafi hareketlerini oluşturmaktadır. Bu olay ani yer değiştirme hareketidir. Bu ani yer değiştirmeler ise bir noktada biriken ünite deformasyon gücünün açığa çıkması, boşalması, öteki bir deyişle mekanik güce dönüşmesi ile ve sonuç olarak yer katmanlarının kırılma ve yırtılma hareketi ile olmaktadır.

Aslında kayaların, evvelce bir ünite yerdeğiştirme birikimine uğramadan kırılmaları olanaksızdır. Bu ünite yer değiştirme hareketlerini, hareketsiz görülen yerkabuğunda, üst mantoda oluşan konveksiyon akımları oluşturmakta, kayalar belli bir deformasyona kadar dayanıklılık gösterebilmekte ve sonrada kırılmaktadır. İşte bu kırılmalar sonucu zelzeleler oluşmaktadır. Bu olaydan sonra da kayalardan uzak vakitten beri birikmiş olan gerilmelerin ve gücün bir kısmı ya da tamamı giderilmiş olmaktadır.

Çoğunlukla bu sarsıntı olayı esnasında oluşan faylarda, elastik geri sekmeler (atım), fayın her iki tarafında ve karşıt istikamette oluşmaktadırlar.

Faylar çoklukla hareket taraflarına nazaran isimlendirilirler. Daha çok yatay hareket sonucu meydana gelen faylara “Doğrultu Atımlı Fay”denir. Fayın oluşturduğu iki başka blokun birbirlerine izafî olarak sağa yahut sola hareketlerinden de bahsedilebilinir ki bunlar sağ yahut sol istikametli doğrultulu atımlı faya bir örnektir. Düsey hareketlerle meydana gelen faylara da “Egim Atımlı Fay”denir. Fayların birçoklarında hem yatay, hem de düsey hareket bir arada gelişebilir.