Papalar Katolik Kilisesi’nin en üst mevkideki din adamları olan Kardinaller Kurulu tarafından seçiliyor. Çoğunluğu piskoposlardan oluşan kardinaller papa tarafından atanıyor ve ömürlerinin sonuna kadar bu mevkide kalıyor.
Vatikan’ın internet sitesine nazaran 31 Aralık 2024 prestijiyle Filipinlerden Portekiz’e, Demokratik Kongo Cumhuriyeti’nden İsveç’e toplam 252 kardinal bulunuyor.
Ancak 1975 tarihli bir kural gereği 80 yaşın üzerindeki kardinaller, papa seçimlerinde oy kullanamıyor. Şu an 114 kardinal 80 yaşın üzerinde. Bu da papanın 138 kardinal tarafından seçileceği manasına geliyor.
BBC’nin aktardığına nazaran, 2013 yılındaki papa seçimlerinde bir kardinal, sıhhat meseleleri nedeniyle Roma’ya gidemeyeceğini bildirerek oylamadan affını istemişti. Bir öbür kardinal de uygunsuz davranışlar nedeniyle istifa ettiği için oylamanın dışında tutulmuştu.
Dünyanın dört bir yanındaki Katolik kiliselerine liderlik eden kardinaller Papa seçimleri için Vatikan’a davet ediliyor. Normal şartlarda toplantı davetini yapma misyonu Kardinaller Koleji Dekanı’na düşüyor.
Ancak tekrar 2013’te bu misyondaki kardinal 85 yaşında (yani oy kullanma sonunun üstünde) olduğundan toplantı davetini yapma misyonunu en yaşlı seçmen kardinal olan Giovanni Battista Re’ye devretmişti.
Kardinaller Koleji’nin bir başka vazifesi de yeni papa seçilene kadar Katolik Kilisesi’nin yönetimini üstlenmek.
21 Haziran 1963 tarihli bu fotoğraf Papa 6’ncı Paul’ün seçiminden
SEÇİM SÜRECİ
Seçimler Vatikan’da bulunan Sistine Şapeli’nde günde dört oylama adabıyla yapılıyor. Seçim sürecinde kardinaller Vatikan’da kalıyor ve dış dünyayla rastgele bir temas kuramıyor.
Öncelikle 80 yaşını aşmış olanlar da dahil tüm kardinaller papa adaylarının olumlu ve olumsuz yanlarına dair tartışmalar yapıyor.
Yeni papanın kesinlikle kardinaller ortasından seçilmesi kaide değil çünkü teorik olarak vaftiz edilmiş tüm Katolik erkekler papa olabilir. Fakat teamüller gereği bu misyon bir kardinale veriliyor.
Vatikan kaynaklarında kardinallere oy kullanırken Kutsal Ruh’un rehberlik ettiği belirtiliyor. Adayların açık açık kampanya yapması da yasak. Lakin yine de papalık seçimleri hayli siyasi bir süreç.
Geçmişte kardinallerin kendi ortalarında koalisyonlar kurduklarına, bilhassa papa olma umudu olan kıdemli kardinallerin, başkalarını etkilemek için çeşitli teşebbüslerde bulunduklarına ait kayıtlar mevcut.
GİZLİLİK EN ÖNEMLİ KURAL
Papa seçimleri, çağdaş dünyada zımnilik süreçlerinin hala yürütülebildiği ender olaylardan.
Yukarıda da belirttiğimiz üzere kardinaller bir uzlaşıya varana kadar Vatikan’dan dışarı çıkamıyor. Bu kural seçimin sonucunun sözün tam manasıyla “kilit altında tutulması” manasına geliyor.
Seçim süreci en yeterli ihtimalle günler sürüyor. Geçmişte haftalar hatta aylar süren seçim süreçleri yaşandığı, birtakım kardinallerin bu müzakereler sırasında hayatları kaybettiğine dair kayıtlar bulunuyor.
Süreç oylamanın ayrıntılarının, görüşmeler sırasında ya da sonrasında rastgele bir formda dışarı sızmasını önleyecek halde tasarlanmış. Bu sessizliği bozacak kişi kim olursa olsun aforoz edilme cezasıyla karşı karşıya kalıyor.
Papa 2’nci Jean Paul, oylama kurallarını değiştirerek papaların kolay çoğunlukla seçilebilmesine müsaade vermişti. Fakat bir evvelki papa olan 16’ncı Benedict, yine eski kurallara dönmüş ve 3’te 2 çoğunluk getirmişti. Bu da seçilecek aday konusunda uzlaşma ve karşılıklı ödünler gerekebildiği manasına geliyor.
Oylama başlamadan evvel Sistine Şapeli’nde güvenlik uzmanları bilinmeyen kamera ya da mikrofon bulunmadığını teyit etmek için taramalar yapıyor. Toplantı başladıktan sonra yeni papa seçilene kadar kardinaller yemek yeme, oy kullanma, ahenge üzere tüm işlerini kilit altında gerçekleştiriyor.
Kardinaller sıhhatle ilgili acil durumlar haricinde dış dünyayla temas edemiyor. Bütün televizyon ve radyolar kaldırılıyor, gazeteler ve mecmualar içeri sokulmuyor, cep telefonu, tablet üzere dijital aygıtların kullanımı yasaklanıyor.
Dışarıdan içeriye yalnızca iki doktor, günah çıkarmak isteyenlere yardım için çeşitli lisanlar konuşabilen rahipler ve paklık vazifelileri girebiliyor. Bu bireylerin hepsinin kapalılığı koruyacaklarına dair yemin etmeleri, rastgele bir ses ya da görüntü kayıt aygıtı kullanmamaları gerekiyor.
OYLAMA RİTÜELLERİ
Oylama için Sistine Şapeli’nin seçilmiş olmasının sebebi buradaki her şeyin “bir gün herkesi yargılayacak olan Allah’ın varlığınaı hatırlatması”.
Görüşmeler başlamadan önce, kardinaller sabah ayinine katılıyor akabinde da topluca şapele giriyor.
Kardinaller toplantı alanına girince bir saklılık yemini ediyor. Akabinde Latince “herkes dışarı” manasına gelen “extra omnes” komutuyla seçimde rolü olmayan herkes dışarı çıkarılıyor ve kapılar kapatılıyor.
Kardinaller dilerlerse birinci gün öğlenden sonra bir oylama yapabiliyor. Sonraki günlerde ise sabahları ve öğlenden sonraları ikişer kere olmak üzere dört oylama yapılıyor.
Dikdörtgen formundaki oy pusulalarının üst kısmında Latince “Eligio in Summum Pontificem” (Yüce Papa’yı seçiyorum) yazarken altta da seçilen kişinin isminin yazılacağı bir boşluk bulunuyor. Kardinallerden isimlerini kim oldukları anlaşılmayacak bir formda yazmaları ve kâğıdı iki defa katlamaları isteniyor.
Tüm oylar kullanıldıktan sonra pusulalar karıştırılıyor, sayılıyor ve açılıyor.
Oylar sayılırken, sayım memurlarından biri pusulada yazılı ismi yüksek sesle ilan ediyor. Her kâğıt tam “Eligio” sözüne denk gelecek biçimde iğneyle deliniyor ve tüm pusulalar tek bir ipe diziliyor. Akabinde oy pusulaları yakılıyor.
Bu evre değerli zira pusulalar yanınca açığa çıkan duman, dış dünyaya papanın seçilip seçilemediğine dair bir ileti gönderiyor. Sonuca ulaşılamayan oylamalarda siyah duman çıkarken papa seçildikten sonra çıkan dumanın rengi beyaz oluyor.
Geçmişte siyah duman çıkarmak için pusulaların atıldığı sobaya ıslak saman ek ediliyordu. Lakin vakit zaman dumanın renginin baş karışıklığına yol açtığı oylamalar yaşandı. Bu nedenle şimdilerde siyah boya kullanılıyor.
Eğer ikinci oylama derhal yapılacaksa, birinci oylamada kullanılan pusulalar çabucak yakılmıyor. Bunun yerine iki oylamanın pusulaları birlikte yakılıyor. Bu süreç adaylardan biri gerekli çoğunluğu sağlayana kadar devam ediyor.
Bacadan çıkan beyaz duman papanın seçildiği manasına geliyor
VE KARAR ANI
Papa 2’nci Jean Paul seçimin kurallarını 1996 yılında değiştirmişti. Daha evvel bir adayın papa seçilebilmesi için oyların 3’te 2’sini (kardinallerin sayısı üçe bölünemiyorsa 3’te 2 artı oy) alması gerekiyordu. Fakat Jean Paul, 12 gün süren sonuçsuz oylamaların akabinde kolay çoğunluk (oyların yüzde 50’si artı 1) uygulamasına geçilmesi kararı verdi.
2007 yılında Papa Benedict, 3’te 2 çoğunluk kuralına geri döndü. Benedict’in maksadı kardinallerin bloklar oluşturup 12 gün direndikten sonra kendi istedikleri adayları seçtirmek yerine bir uzlaşıya varmalarını sağlamaktı.
Eğer üç gün boyunca yapılan oylamalarda 3’te 2 çoğunluk elde edilemezse, oylamalara en fazla 1 günlüğüne orta veriliyor. Bu süreçte kardinallerden dua etmeleri, gayri resmi müzakereler yapmaları ve bir “ruhani teşvik” beklemeleri isteniyor.
Her seçimin sonucunda, oylamaların sonuçlarının tek tek kaydedildiği bir doküman yeni papaya sunuluyor. Bu doküman mühürlü bir zarfın içinde arşivde saklanıyor ve zarf lakin papanın buyruğuyla açılabiliyor.
Sistine Şapeli’nin dışında olanlar, içeride olan bitenleri lakin günde iki defa gördükleri dumanlara bakarak anlayabiliyor. Siyah duman başarısızlık, nihayet görülen beyaz duman ise papanın seçildiği manasına geliyor.
Papa Francis dünyanın karşısına birinci sefer 3 Mart 2013’te bu biçimde çıkmıştı.
YENİ PAPA DÜNYAYA BU TÜRLÜ İLAN EDİLİYOR
Yeni papa seçildikten ve Sistine Şapeli’nin bacasından beyaz duman çıktıktan sonra geriye bu kişinin kimliğini dünyanın geri kalanına duyurma etabı kalıyor.
Gerekli çoğunluğa ulaşan adaya öncelikle “Yüce Papa olarak seçilmenizi kabul ediyor musunuz?” diye soruluyor. Adayın olumlu karşılığının akabinde “Hangi isimle anılmak istersiniz?” sorusu geliyor.
Yeni papa ismini seçtikten sonra öteki kardinaller kendisine hürmet ve itaatlerini sunuyor.
Yeni papaya ayrıyeten yeni cübbesi de giydiriliyor. Papalık terzisi evvelce farklı vücutlarda cübbeler hazırlamış olsa da bazen son dakika müdahaleleri gerekebiliyor.
Nihayet Aziz Petrus Bazilikası’nın balkonundan, meydanda bekleyen meraklılara o klâsik cümleyle “Annuntio vobis gaudium magnum… habemus papam!” (Size büyük bir memnunlukla duyuruyorum… bir papamız var!) diye sesleniliyor.
Yeni ismiyle çağırılan papa birinci kere dünyanın karşısına bu balkonda çıkıyor. Kısa bir konuşma yapan papa son olarak “Urbi et Orbi” yani “şehri ve dünyayı” kutsadıktan sonra vazifesine resmen başlamış oluyor.
