ABD Başkanı Donald Trump’ın başlattığı tarife savaşları Çin ve ABD ortasındaki ticarette tansiyonu yükseltti. ABD’nin %145’lik ek gümrük vergisi kararına Çin, %125 ek gümrük vergisi kararı ile rest çekti.
Tarife kararlarının akabinde ABD, elektronik eserleri ek gümrük vergisi kararlarınndan muaf tutulduğunu açıkladı. Fakat Çin, cep telefonlarından savaş uçaklarına kadar ABD için kritik değere sahip malların üretiminde kullanılan bedelli madenlerin ABD’ye sevkıyatını durdurdu.
New York Post’ta yer alan habere nazaran, 3 Nisan’dan itibaren yürürlükte olan karar ile Çin, dünyada %90 oranında Pekin tarafından sentezlenen madenleri ihraç etmeyerek ABD’yi güç duruma soktu.
Trump’ın birinci periyodunda stratekik mineraller ve güç tedarik zinciri geliştirme konusunda ABD’nin en üst seviye yetkilisi olarak vazife yapan Drew Horn, ihracat yasağının tüm ülkeleri kapsadığını fakat bilhassa elekrikli araç, uçak ve savunma üretimi olmak üzere ABD endüstrisi için kritik kıymet taşıdığını söyledi.
Horn, yaptığı açıklamada “Madenler her şeyin içinde. Elektrikli araç ve araba bölümünü, cep telefonlarından savunma endüstrisindeki kilit bileşenlerine hatta uzay endüstrisine kadar her şeyi kapsıyor. Çin, bedelli madenler ile kendine güçlü bir inhisar yarattı” dedi.
Horn, Pekin idaresinin bu formülünü “Çinliler bu tehdidi savuruyorlardı zira temelde bizi dünyadan koparmak için ellerinde bir koz vardı. Artık bu kozu oynuyorlar” değerlendirmesi yaptı.
Horn’un değerlendirmesinin yanı sıra Pekin idaresi, ABD merkezli şirketlerinin Çin pazarında yer alabilmeleri için ek gümrük vergisi getirmek yerine ihracattaki imkanlarını ABD’ye baskı yapabilmek hedefiyle kullanıyor.
Çin’in, Trump’ın Beyaz Saray’daki birinci periyodunda de bu kozu oynamakla tehdit ettiğini belirten Çin uzmanı Craig Singleton, “Pekin’in kıymetli maden oyunu daha evvel de kullandığı bir kozdu ve beklenenden uygun oynadı. ABD’nin bu seferki reaksiyonu daha az panik, daha çok kararlılık ile ilerliyor. Lakin Washington, yerli üretime ve müttefiklerle iş birliği stratejileri ile Çin’in sahibi olduğu kozu zayıflatıyor” dedi.
GRÖNLAND VE UKRAYNA İLGİSİ ÇİN İLE ALAKALI
Trump, ikinci defa misyona gelmesinin akabinde Çin’den bağımsızlık olmak ya da Çin’e en az seviyede bağımlı olmak konusuna giderek ilgisini artırdı.
Gazeteye konuşan yetkililer, Trump’ın son vakitlerde Ukrayna ile bedelli maden muahedesi yapmak için çabalamasının da Grönland’ı devralmak için uğraşmasının da gerisinde ABD’nin Çin’e olan bağımlılığını azaltmak olduğunu söyledi.
Ancak uzmanlar, ABD’nin istediğini elde etse bile doğal madenleri işlemek için tesisler kurması gerekeceğini ve bunun da yıllar sürebileceğini belirtti.
Horn, “Çin’in inhisarı nedeniyle madenlere ulaşılsa bile işlenmesi için Çin tesislerinin kullanılması gerek” kelamlarıyla doğal madenlere erişim halinde bile Çin’e bağımlı olunacağını vurguladı.
Horn, çabucak harekete geçilmesi halinde 2026’dan evvel faaliyetlere başlanabileceğini belirtti ve şu sözleri kullandı:
“Sektörün dayanağına ve iştirakine ihtitaç var. Sonsuz devlet takviyesini savunmuyorum fakat yapılması gereken şey bence bu. Yenilikçi ve şeffaf tahlillerin kimilerinin ABD’de faaliyete geçmesine müsaade verilmeli. Bunun için teşvikler, gözetici tedbirler, hibeler ve kredi garantileri getirilmeli”
YENİ CEPHE: NADİR TOPRAK ELEMENTLERİ
ABD Başkanı Donald Trump’ın Mart 2018’de Çin’e ek gümrük vergileri getirmesiyle fitili ateşlenen ticaret savaşlarında Çin hükümetinin ABD’ye karşı ender toprak elementlerinin (NTE) ihracatına yönelik denetimi gündeme taşıması üzerine bu elementler ticaret savaşının yeni cephelerinden biri haline geldi.
ABD Jeolojik Araştırmalar Kurumu’nun 2024 bilgilerine nazaran, global NTE rezervleri yaklaşık 90 milyon ton olarak hesaplanırken, Çin 44 milyon tonluk rezervle birinci sırada yer aldı.
Çin’i, 21 milyon tonla Brezilya, 6,9 milyon tonla Hindistan, 5,7 milyon tonla Avustralya, 3,8 milyon tonla Rusya 3,5 milyon tonla Vietnam izledi. ABD ise, Grönland ve Tanzanya’da dünyadaki NTE rezervlerinden yüzde 2’şer hisse alıyor.
Aynı vakitte Çin’in rezervinin, toplam rezervin yaklaşık yüzde 49’una karşılık geldiği ve yıllık NTE üretiminin ise global üretimin yüzde 69’unu oluşturduğu söz ediliyor.
Çin, bu elementlerin yüzde 90’ına yakınını sürece kapasitesini elinde bulunduruyor. Bu nedenle, dünyanın büyük bir kısmı pak güç ve yüksek teknoloji dallarında tedarik için Çin’e bağımlı pozisyonda bulunuyor.
Ayrıca, Çin’in NTE piyasasındaki baskın pozisyonu, ona hem tedarik hem de fiyatlandırma üzerinde değerli bir denetim sağlıyor. Bu durumun başka ülkeler için güç teknolojileri ve yüksek teknoloji dallarında kıymetli bir tedarik riski oluşturduğu belirtiliyor.
Son yıllarda bilhassa Batı ülkeleri, ithalatı çeşitlendirmek, Çin ve Rusya’ya bağımlılığı azaltmak için NTE rezervlerini geliştirmeye çalışıyor.
Periyodik tabloya nazaran sayıları 17’ye ulaşan NTE’nin tamamını üretebilen Çin, birinci ve en büyük NTE rezervini 1927’de ülkenin kuzeyindeki İç Moğolistan Özerk Bölgesi’nde Baiyün Obo Alanı’nda keşfetti.
Çin’in en büyük rezervi kabul edilen özerk bölgedeki Baiyün Obo Alanı ülkenin toplam rezervlerinin yüzde 83,7’sini, global rezervlerin ise yüzde 37,8’ini oluşturuyor. Çin’in ulusal rezervinin kalan kısmının yüzde 8’i Şandong, yüzde 3’ü Sıçuan eyaletlerinde, kalanı ise öbür eyaletlerde bulunuyor.
7 ELEMENT KAPSAMA ALANINDA
Çin Ticaret Bakanlığı ve Çin Gümrükler Genel Yönetimi, ihracat denetimi getirdiği elementler samaryum, gadolinyum, terbiyum, disprosiyum, lutesyum, skandiyum ve itriyumu kapsıyor.
Kontrol kuralına nazaran, bu elementleri ihraç etmek isteyen işletmelerin Çin Ticaret Bakanlığına ihracat müracaatında bulunması ve son müşterinin kullanım hedefini açıklayan dokümanları sunması gerekiyor. Bu kısıtlamalar, az toprak madenlerinden en son eserlere kadar tüm tedarik zincirini kapsıyor.
Bu atağın, ABD’nin savunma endüstrisi ve yenilenebilir güç üzere kritik dallarını etkilemesi bekleniyor. ABD, az topraklar ithalatının yaklaşık yüzde 70’ini Çin’den temin ederken, ihracat kısıtlamalarının F-35 savaş uçakları ile Tesla motorları üzere eserlerde hammadde tedarikini maksat aldığı bedellendiriliyor.
YÜKSEK TEKNOLOJİDE KULLANILIYOR
Periyodik tabloya nazaran NTE ibaresi, Lantan (La), Seryum (Ce), Praseodimyum (Pr), Neodimyum (Nd), Prometyum (Pm), Samaryum (Sm), Evropyum (Eu), Gadolinyum (Gd), Terbiyum (Tb), Disprosiyum (Dy), Holmiyum (Ho), Erbyum (Er), Tulyum (Tm), İterbiyum (Yb), Lutesyum (Lu), Skandiyum (Sc), İtriyum (Y) elementlerini kapsıyor.
Topraktan çıkarıldıktan sonra rafine edilen NTE’ler, yenilenebilir güç teknolojilerinden akıllı füzelere, uydu haberleşmesinden yakıt hücrelerine, elektrikli arabalardan güç depolama sistemlerine kadar birçok stratejik alanda kullanılıyor.
Lantan, Seryum, Praseodim, Neodimyum, Prometiyum, Samaryum, Evropiyum ve Gadolinyum üzere NTE’ler, çağdaş teknolojide kritik roller oynuyor.
Terbiyum, Disprozyum, Holmiyum, Erbyum, Tulyum, İterbiyum, Lutesyum, Skandiyum ve İtriyum da çeşitli yüksek teknoloji ve endüstriyel uygulamalarda kendilerine yer buluyor.
